گزارش‌ های کشاورزی

کشاورزی، کهن‌ترین ستون تمدن بشر، امروز نیز نقشی بنیادین در اقتصاد و امنیت جهانی ایفا می‌کند. هرچند سهم آن از تولید ناخالص داخلی در دهه‌های اخیر کاهش یافته، اما ارزش افزوده‌ واقعی و سرانه‌ تولید کشاورزی در جهان روندی صعودی داشته است. پیشرفت فناوری، سرمایه‌گذاری خارجی و گسترش بهره‌وری منابع موجب شده این بخش از فعالیتی سنتی به صنعتی راهبردی و دانش‌محور تبدیل شود. بااین‌حال، فشار جمعیت، تغییرات اقلیمی و محدودیت منابع طبیعی، تداوم مسیر فعلی را ناممکن ساخته است. آینده‌ کشاورزی در گرو تغییر پارادایم است؛ از تولید بیشتر به تولید پایدارتر؛ از وابستگی صرف به خودکفایی هوشمند؛ و از اتکای سنتی بر زمین، به اتکای آگاهانه بر دانش و فناوری.

بخش کشاورزی به ‌عنوان یکی از ارکان اصلی امنیت غذایی و رشد اقتصادی، در دهه‌ پیش رو با تحولات گسترده‌ای روبه‌رو خواهد بود. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که با افزایش جمعیت و تغییر الگوی مصرف، تقاضا برای محصولات کشاورزی به‌ طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد و ارزش تولید جهانی این بخش تا سال ۲۰۳۴ رشد چشمگیری خواهد داشت. در کنار این روند، چالش‌هایی نظیر محدودیت منابع آب، تغییرات اقلیمی، کاهش زمین‌های حاصل‌خیز و فشار بر اکوسیستم‌های طبیعی، آینده‌ کشاورزی را با ریسک‌هایی جدی مواجه خواهند کرد. بنابراین، رهایی از این چالش‌ها و تبدیل آن‌ها به فرصت‌هایی بی‌بدیل برای رشد و توسعه اقتصادی دنیا، باید در راس بررسی‌ها و تحلیل‌های دنیای امروز قرار گیرد، بدون شک در این برهه حساس، به کارگیری دانش روز و تکنولوژی‌های نوین به منظور ارتقای بهره‌وری تولید و حفاظت از منابع ارزشمند طبیعی، به منزله بازویی قدرتمند، یکی از راهکارهایی است که بشر را به سمت کم‌اثر کردن چالش‌های مطرح‌شده سوق می‌دهد.

آب و انرژی دو مولفه اساسی در بخش کشاورزی به شمار می‌آیند که نقش تعیین‌کننده‌ای در ایجاد ارزش افزوده، امنیت غذایی و توسعه اقتصادی ایفا می‌کنند. کشاورزی به ‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده منابع آب شیرین جهان، به ‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک، نیازمند مدیریت هوشمندانه منابع برای جلوگیری از تشدید بحران آب و افزایش بهره‌وری است. اتخاذ الگوهای کشت مناسب، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین آبیاری، بهبود کیفیت خاک و توسعه گیاهان مقاوم، از مهم‌ترین راهبردهای افزایش تولید به ازای هر واحد آب مصرفی به‌ شمار می‌روند. در کنار آن، انرژی نیز به‌عنوان پیشران کشاورزی مدرن، از پمپاژ آب تا فرآوری محصولات نقشی حیاتی ایفا می‌کند و دسترسی پایدار و کارآمد به آن موجب کاهش هزینه‌ها، ارتقای بهره‌وری، توسعه سامانه‌های گلخانه‌ای و حرکت به‌سوی کشاورزی هوشمند و کم‌کربن می‌شود. روندهای جهانی نشان می‌دهند که کشورها بسته به سطح توسعه، الگوهای متفاوتی در مصرف آب و انرژی دارند؛ اما در مجموع دستیابی به تولید پایدار و ثروت‌آفرین در کشاورزی، در گرو مدیریت پایدار منابع آب، بهبود بهره‌وری انرژی و توسعه فناوری‌های مدرن در این بخش است.

افزایش جمعیت، رشد شهرنشینی و تغییر الگوهای تغذیه‌ای، از جمله عواملی به شمار می‌آیند که افزایش تقاضای محصولات دامی را در سال‌های اخیر به همراه داشته‌اند؛ روندی که البته تحت تاثیر مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قرار دارد. در پاسخ به این تغییرات، بخش دامداری به ‌سوی هوشمندسازی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوینی مانند اینترنت اشیا، سامانه‌های مدیریت هوشمند گله، رباتیک، بیوتکنولوژی و سلامت دیجیتال حرکت کرده است تا از این طریق، بهره‌وری و پایداری خود را ارتقا ببخشد. در مجموع، ترکیب روندهای فناورانه، اقتصادی و جمعیتی، چهره‌ای نو را از دامداری جهانی ترسیم کرده‌اند که بر محور پایداری، بهره‌وری و فناوری استوار است.

صنعت کشاورزی، به لحاظ دارا بودن قابلیت‌ها و ظرفیت‌های شایان توجه در رشد و توسعه اقتصادی کشورها، از اهمیت بالایی برخوردار است و یکی از مهم‌ترین منابع درآمد کشورهای درحال‌توسعه به شمار می‌آید. با توجه به اینکه در سال‌های اخیر نفت منبع اصلی درآمدهای ملی کشور بوده و هم‌اکنون درآمدزایی این بخش به سبب وجود تحریم‌ها بسیار محدود شده است، توسعه تولید محصولات کشاورزی می‌تواند به میزان قابل ملاحظه‌ای از وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی بکاهد. با نگاهی به ارزش افزوده بخش کشاورزی و دامپروری کشور و مقایسه سهم آن از اقتصاد با میزان جهانی،‌ به‌آسانی می‌توان دریافت که این بخش با جایگاه اصلی خود بسیار فاصله دارد. بر اساس بررسی‌ها، بخش کشت محصولات و باغداری سهم بالاتری را در تولید ناخالص داخلی کشور دارد، اما به سبب ارزش ستانده بالای بخش دامپروری، این بخش بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

صنعت کشاورزی از جنبه‌های مختلفی مانند تامین امنیت و سلامت غذایی، رشد و توسعه اقتصادی و ایجاد فرصت‎های شغلی اهمیت دارد. این صنعت برای کشورهای کمتر توسعه‌یافته، که برای رشد و پیشرفت اقتصاد خود به تولید ناخالص داخلی بیشتری نیاز دارند، اهمیتی دوچندان می‌یابد. استفاده از سیستم‌های مکانیزه برای کشت محصولات و پرورش انواع دام، طیور و ماهی‌ها نقش بسزایی را در توسعه کشاورزی ایفا می‌کند. ایجاد و توسعه ظرفیت‌های جدید برای افزایش بهره‌برداری از بخش‌های مختلف این صنعت مستلزم مصرف حجم قابل توجهی از فلزات است. بر همین اساس، برای افزایش ظرفیت‌های تولید صنایع کشاورزی مطابق با برنامه توسعه کشور، می‌توان چشم‌اندازهای مختلفی را برای مصرف فلزات در کشور متصور بود.

هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین، تحول عمیقی در کشاورزی و دامداری ایجاد کرده‌اند و از ابزارهای حیاتی برای افزایش بهره‌وری، کاهش ضایعات و بهبود پایداری منابع طبیعی محسوب می‌شوند. در بخش زراعی، سیستم‌های دقیق و الگوریتم‌های یادگیری ماشین با پیش‌بینی زمان آبیاری، کنترل بیماری‌ها و مدیریت نهاده‌ها، عملکرد محصولات را به شکل چشمگیری افزایش داده‌اند. در دامداری، سنسورها و سامانه‌های هوشمند سلامت دام‌ها را رصد کرده، تلفات را کاهش می‌دهند و تولید شیر، گوشت و تخم مرغ را بهینه می‌کنند. کشورهای پیشرو مانند ایالات متحده، چین و هلند با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های داده‌محور، بهبود قابل توجهی در بهره‌وری و امنیت غذایی تجربه کرده‌اند. این مطالعه نشان می‌دهد که ادغام هوش مصنوعی با دانش انسانی، کلید توسعه کشاورزی هوشمند، پایدار و کارآمد در جهان آینده است.

بخش کشاورزی به ‌عنوان یکی از ارکان اصلی امنیت غذایی و رشد اقتصادی، در دهه‌ پیش رو با تحولات گسترده‌ای روبه‌رو خواهد بود. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که با افزایش جمعیت و تغییر الگوی مصرف، تقاضا برای محصولات کشاورزی به‌ طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد و ارزش تولید جهانی این بخش تا سال ۲۰۳۴ رشد چشمگیری خواهد داشت. در کنار این روند، چالش‌هایی نظیر محدودیت منابع آب، تغییرات اقلیمی، کاهش زمین‌های حاصل‌خیز و فشار بر اکوسیستم‌های طبیعی، آینده‌ کشاورزی را با ریسک‌هایی جدی مواجه خواهند کرد. بنابراین، رهایی از این چالش‌ها و تبدیل آن‌ها به فرصت‌هایی بی‌بدیل برای رشد و توسعه اقتصادی دنیا، باید در راس بررسی‌ها و تحلیل‌های دنیای امروز قرار گیرد، بدون شک در این برهه حساس، به کارگیری دانش روز و تکنولوژی‌های نوین به منظور ارتقای بهره‌وری تولید و حفاظت از منابع ارزشمند طبیعی، به منزله بازویی قدرتمند، یکی از راهکارهایی است که بشر را به سمت کم‌اثر کردن چالش‌های مطرح‌شده سوق می‌دهد.

کشاورزی، کهن‌ترین ستون تمدن بشر، امروز نیز نقشی بنیادین در اقتصاد و امنیت جهانی ایفا می‌کند. هرچند سهم آن از تولید ناخالص داخلی در دهه‌های اخیر کاهش یافته، اما ارزش افزوده‌ واقعی و سرانه‌ تولید کشاورزی در جهان روندی صعودی داشته است. پیشرفت فناوری، سرمایه‌گذاری خارجی و گسترش بهره‌وری منابع موجب شده این بخش از فعالیتی سنتی به صنعتی راهبردی و دانش‌محور تبدیل شود. بااین‌حال، فشار جمعیت، تغییرات اقلیمی و محدودیت منابع طبیعی، تداوم مسیر فعلی را ناممکن ساخته است. آینده‌ کشاورزی در گرو تغییر پارادایم است؛ از تولید بیشتر به تولید پایدارتر؛ از وابستگی صرف به خودکفایی هوشمند؛ و از اتکای سنتی بر زمین، به اتکای آگاهانه بر دانش و فناوری.

تکامل زنجیره‌های غذایی جهان در چند دهه گذشته جریان یکپارچه‎ای از مواد غذایی را برای کشورها مهیا ساخته است که عمدتا کشورهای با منابع محدود، از طریق جریان‌های تجاری به محصولات غذایی و کشاورزی مورد نیاز خود دسترسی پیدا می‌کنند. براساس آمارها، امروزه برخی از کشورهای اتحادیه اروپا در کنار ایالات متحده آمریکا، برزیل، کانادا و مکزیک بازیگران مطرح در زنجیره‌های غذایی جهانی مانند لبنیات، گوشت، قهوه و ... به شمار می‌روند. در حالی که نقش برخی کشورهای اروپای شرقی از جمله روسیه و اوکراین نیز در صادرات غلات و دانه‌های روغنی حائز اهمیت است، با این حال، درگیری ژئوپلیتیکی میان این دو کشور چالش‌های قابل توجهی را در شبکه به هم پیوسته عرضه مواد غذایی در جهان به وجود آورده و سطوح ناامنی غذایی در جهان را به ویژه در کشورهای شمال آفریقا بیش از پیش تشدید کرده است.

برای بیش از دو دهه است که بیوتکنولوژی کشاورزی و محصولات تراریخته وارد سبد غذایی خانوار در سراسر جهان شده است. محصولاتی که گاهی ارزان‌تر از نوع طبیعی‌‌شان هستند و برخی پژوهشگران در این رابطه می‌گویند، ممکن است در آینده عارضه‌ها و هزینه‌های درمانی سنگینی را برای مردم در پی داشته باشد، چراکه در بسیاری از آزمایش‌ها نشانه‌‌هایی از ابتلا به بیماری‌های فراوانی پس از مصرف این محصولات مشاهده شده است. یکی از دلایلی که برای دستکاری ژنتیکی حیوانات و محصولات کشاورزی ذکر می‌شود این است که باید از حالا به فکر تهدیدهای غذایی سال‌های آینده بود. مسئله‌ای که با توجه به افزایش جمعیت بشر به حدود هشت میلیارد نفر و در نظر گرفتن این حقیقت که قریب به یک میلیارد نفر از مردمان جهان، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، دچار محرومیت و فقر غذایی هستند که سلامتشان را به خطر انداخته است، استفاده از فناوری‌های جدید برای بهبود کیفیت و افزایش تولید مواد غذایی اجتناب‌ناپذیر می‌کند.

در ایران حدود ۱۴ میلیون هکتار از اراضی کشور، زیرکشت می‌رود و سالیانه بالغ بر ۸۵ میلیارد مترمکعب منابع آبی کشور، معادل بیش از ۶۲ درصد حجم منابع آب تجدید‌پذیر را در حالی سر می‌کشد که بر اساس شاخص‌های جهانی، مصرف سالیانه بیش از ۴۰ درصد این ذخایر بحران‌زا است که این مسئله به بیانی دیگر به معنای فدا کردن امنیت آب در مقابل امنیت غذایی است. موضوعی که با راه‌حل‌هایی چون اصلاح الگوی کشت، افزایش راندمان و بهروی مصرف یا کشت فراسرزمینی؛ امکان چاره‌جویی دارد.