گزارش‌ های صنعت، معادن و نفت

صنعت ساختمان‌سازی یکی از استراتژیک‌ترین صنایع حال حاضر جهان محسوب می‌شود. فعالیت‌های مرتبط با احداث انواع ساختمان‌ها بسیار گسترده هستند که این موضوع سبب شده است تا این صنعت به عنوان یک پیشران اقتصادی در نظر گرفته شود. بر اساس گزارش‌های ارائه‌شده، ارزش‌افزوده‌ای که هر ساله به واسطه صنعت ساختمان‌سازی در جهان ایجاد می‌شود، حدود ۳ تا ۴ درصد از کل حجم اقتصاد است. علی‌رغم چنین جایگاهی، صنعت ساختمان‌سازی به شدت از بهره‌وری پایین رنج می‌برد که این مسئله سبب شده است تا طی سال‌های گذشته همواره بخشی از منابع سرمایه‌گذاری‌شده در این حوزه هدر برود. راهکارهای متفاوتی برای ارتقای بهره‌وری در صنعت ساختمان‌سازی ارائه شده است که از جمله مهمترین آن‌ها می‌توان به پیاده‌سازی الگوی فرآیند تولید انبوه بخش تولیدات کارخانه‌ای «Manufacturing» در صنعت ساختمان‌سازی اشاره کرد که در اصطلاح به آن صنعتی‌سازی احداث ساختمان گفته می‌شود.

صنعت ساختمان‌سازی از جمله صنایعی محسوب می‌شود که مشارکت بالایی در حجم اقتصاد جهانی دارد. مروری بر گزارش‌های ارائه‌شده نشان می‌دهد که این صنعت تقریبا بزرگترین مصرف‌کننده فلزات آهنی و غیرآهنی، سیمان و بتن و همچنین محصولات شیمیایی است و از این رو، به صورت مستقیم و غیرمستقیم تاثیر قابل توجهی بر بازار انرژی و محصولات معدنی دارد. این موضوع، باعث شده است تا صنعت ساختمان‌سازی اثرات فزاینده «Multiplier Effects» بسیار گسترده‌ای داشته باشد و تحولات آن بخش قابل توجهی از اقتصادها را تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلیل است که بسیاری از سیاست‌گذاران اقتصادی جهان، یکی از بهترین راهکارهای برون‌رفت از رکود و بحران‌های اقتصادی را سرمایه‌گذاری در حوزه ساختمان‌سازی عنوان می‌کنند.

در عصری که بازاندیشی در کارکردها و پایداری زیست‌محیطی سنگ‌بنای پیشروی در بخش معدن به شمار می‌آید، هوش مصنوعی همچون نیرویی جهت‌بخش و همه‌جانبه وارد عمیق‌ترین لایه‌های این صنعت شده و از درون، سازوکارهای بهره‌برداری، ایمنی و زیست‌محیطی را دستخوش تحولاتی بنیادین کرده است؛ تحولاتی که نه فقط در فناوری‌های تحلیلی و داده‌محور، بلکه در روندهای سرمایه‌گذاری، رقابت‌های ژئوپلیتیک و نیاز فزاینده به پاسخ‌گویی به الزامات زیست‌محیطی نیز معنا می‌یابند. بررسی این روند در دل خود، مسیر توسعه شرکت‌های پیشگامی را روایت می‌کند که با جسارت تمام به استقبال این تحولات فناورانه رفته‌ و پرده از چالش‌ها، مقاومت‌ها و پیچیدگی‌هایی برمی‌دارد که در مسیر ادغام این فناوری با بخش معدن رخ نموده‌اند. آمارهای جهانی، روندهای نوآورانه، سهم مناطق مختلف، نقش بازیگران صنعتی و تحولات آتی بازار همچون قطعاتی از یک پازل بزرگ کنار هم قرار گرفته‌اند تا تصویری روشن، جامع و تحلیلی را از آینده حوزه‌ای ترسیم کنند که در افق‌های پیش‌رو، بیش از سیستم‌های مکانیکی بر واحدهای پردازش هوشمند استوار خواهد بود.

هوش مصنوعی مفهومی است که در طول دهه‌های اخیر مورد توجه و تحقیق قرار گرفته و به یک ابزار کاربردی و مهم برای پاسخ به پرسش‌ها، حل چالش‌ها و معضلات و خلق مسیرهای نوآورانه در حوزه‌های مختلف تبدیل شده است. تکنولوژی‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در زمینه‌های پزشکی و سلامت، تولید صنعتی و معدنی، آموزش، امور مالی، امنیت سایبری، انرژی‌های پاک و ...، در دهه اخیر زمینه‌ساز تحولات چشمگیری شدند. این تحولات، از طریق تسهیل امور، افزایش دقت، سرعت، کیفیت و همچنین کاهش هزینه‌ها، مسیر حرکت و رویکردهای اتخاذی جوامع را تا به امروز تحت تاثیر قرار داده‌اند؛ تاثیری که انعکاس آن را در بهبود نسبی سبک زندگی انسان‌ها و ارتقای سطوح رفاه اجتماعی می‌توان دید.

در سال‌های اخیر، نیروگاه‌های حرارتی بار اصلی تامین برق کشور را بر دوش کشیده‌اند. با این حال، توسعه نیافتن ظرفیت‌های این نیروگاه‌ها همگام با روند رشد تقاضا موجب شده است که صنعت برق در زمان پیک مصرف قادر به تامین کامل نیاز کشور نباشد. گفتنی است که بخش عمده توسعه ظرفیت‌های نیروگاهی در کشور به احداث نیروگاه‌های سیکل ترکیبی اختصاص داشته است که دلیل این مسئله بهره‌وری بالاتر این نیروگاه‌ها از انواع بخاری و گازی است. به نظر می‌رسد که لازم است رویکرد جدیدی در خصوص افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه توسعه ظرفیت‌های برق کشور در دستور کار نهادهای بالادستی قرار گیرد تا صنعت برق، که ایران از مزیت‌های بسیاری برای توسعه آن برخوردار است، به شرایطی پایدار برسد.

بخش ساختمان‌ در چند دهه گذشته یکی از منابع مهم انتشار کربن در جهان بوده است و این امر، با توجه به روند رشد جمعیت و تقاضا برای احداث ساختمان، اهمیت استفاده از منابع انرژی پاک را در مسیر کاهش آلایندگی‌ها و تحقق اهداف جهانی کربن صفر پررنگ می‌سازد. همین مسئله موجب شده است گرایش فزاینده‌ای به سمت استفاده از فناوری‌های هیدروژنی در بخش ساختمان‌ شکل بگیرد. مقیاس‌پذیری و تطبیق‌پذیری هیدروژن آن را به گزینه‌ای جذاب برای تامین انرژی پاک و سیستم‌های گرمایشی تبدیل می‌کند و انتظار می‌رود با ادامه توسعه زیرساخت‌ها و کاهش هزینه‌ها، چشم‌انداز مصرف هیدروژن در صنعت ساختمان امیدوارکننده‌تر از قبل به نظر برسد و به عنوان جایگزینی پایدار و کارآمد برای سوخت‌های فسیلی سنتی ظاهر شود. پیش‌بینی‌ها نیز حاکی از آن هستند که تقاضا برای هیدروژن در این بخش از مرز ۲۷ میلیون تن در سال ۲۰۷۰ عبور خواهد کرد.

شدت مصرف انرژی یکی از شاخص‌های بنیادین برای ارزیابی بهره‌وری اقتصادی و پایداری در نظام‌های انرژی است. در دو دهه‌ اخیر، روند جهانی حاکی از بهبود قابل‌توجه در این شاخص است؛ بسیاری از کشورها از طریق سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف، توسعه فناوری‌های پاک و گسترش برقی‌سازی در بخش‌های حمل‌ونقل و صنعت، موفق به کاهش تدریجی شدت انرژی شده‌اند. با این حال، تفاوت‌های چشمگیری میان کشورها وجود دارد؛ اقتصادهای پیشرفته در مسیر کاهش مداوم شدت انرژی حرکت کرده‌اند، در حالی که کشورهای در حال توسعه به‌ویژه صادرکنندگان انرژی، همچنان با چالش بهره‌وری پایین مواجه‌اند. در این میان، ایران به‌عنوان یکی از نمونه‌های بارز وابستگی شدید اقتصادی به انرژی، طی سال‌های اخیر افزایش قابل‌توجهی در شدت مصرف خود تجربه کرده است. ناترازی انرژی، یارانه‌های سنگین و ساختار انرژی‌بر اقتصاد از عوامل اصلی این روند به‌شمار می‌روند.

در دنیایی که با تقاضای فزاینده انرژی مواجه است، تحقق اهداف جهانی کاهش انتشار کربن نیز به عنوان محور فعالیت‌های انسان امروز باید مورد توجه قرار گیرد که البته این مسئله نیازمند به‌کارگیری مجموعه‌ای از اقدامات راهگشا و مستمر است، توسعه و تقویت زیرساخت‌های ذخیره‌سازی انرژی یکی از آن‌ها به شمار می‌رود. با افزایش سهم نیروگاه‌های خورشیدی و بادی در سبد برق جهان، ماهیت متغیر و ناپایدار این منابع، پایداری شبکه و تامین برق پایدار را چالش‌برانگیز می‌کند. سیستم‌های پیشرفته ذخیره‌سازی، قادرند تا شبکه را فعالانه ایجاد و کنترل و ولتاژ و فرکانس را تثبیت کنند و در راستای تضمین ثبات شبکه، جایگزین نیروگاه‌های سنتی شوند. سرمایه‌گذاری گسترده در این حوزه، همراه با توسعه شبکه‌های هوشمند و سیاست‌های حمایتی، نه تنها امکان بهره‌برداری حداکثری از انرژی‌های تجدیدپذیر را فراهم می‌کند، بلکه مسیر دستیابی به اهداف ۲۰۵۰ را نیز با اطمینان بیشتری هموار می‌سازد. بدون توجه به ذخیره‌سازی و زیرساخت‌های مکمل، رشد سهم انرژی‌های پاک در شبکه با ریسک‌های جدی مواجه خواهد شد.

چشم‌انداز آینده برق در جهان بیش از هر زمان دیگری با تحولات اقتصادی، فناورانه و زیست‌محیطی گره خورده است. روند رو به رشد منابع نوین انرژی و توسعه زیرساخت‌های هوشمند، مسیر تازه‌ای برای تامین پایدارتر و متنوع‌تر برق پیش‌روی کشورها قرار داده است. در بسیاری از نقاط، ترکیب سبد برق در حال تغییر است و این تغییر نه تنها به کاهش ریسک‌های انرژی، بلکه به بازتعریف روابط اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های جدید منجر خواهد شد. با توجه به فشارهای اقلیمی، نیاز روزافزون به انرژی و رقابت فناورانه، برق در آینده بیش از یک حامل انرژی، به موتور محرک توسعه و تغییر تبدیل می‌شود.

برقی‌سازی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی گذار انرژی در قرن بیست‌ویکم، نقشی حیاتی در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، افزایش بهره‌وری و تقویت امنیت انرژی ایفا می‌کند. تجربه بحران‌های نفتی و ضرورت دستیابی به اهداف کربن صفر، کشورها را به سمت جایگزینی سوخت‌های فسیلی با برق سوق داده است. با وجود این، مسیر برقی‌سازی با چالش‌هایی جدی همراه است. فشار بر شبکه‌های انتقال و توزیع، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان برای زیرساخت و تجهیزات، خطر «برقی‌سازی خاکستری» در صورت وابستگی به نیروگاه‌های فسیلی، محدودیت دسترسی به فناوری‌های نوین و مواد معدنی حیاتی و همچنین مقاومت اجتماعی و اقتصادی، از مهم‌ترین موانع بر سر راه این روند محسوب می‌شوند. با این حال، شتاب روند برقی‌سازی در اقتصادهای نوظهور نظیر چین، تایوان، کره جنوبی و ژاپن و همچنین کشورهای اروپایی و آمریکایی نشان می‌دهد که این گذار یک مسیر اجتناب‌ناپذیر است و موفقیت در آن ترکیبی از سیاست‌گذاری هوشمند، توسعه فناوری، سرمایه‌گذاری پایدار و مدیریت ژئوپلیتیکی منابع را می‌طلبد.

صنعت برق ایران طی دهه‌های اخیر رشد قابل توجهی را تجربه کرده، اما ساختار آن همچنان به طور قابل توجهی متکی بر سوخت‌های فسیلی به‌ویژه گاز طبیعی است. این وابستگی موجب شده است تا شبکه برق کشور در دوره‌های اوج مصرف با مشکل ناترازی مواجه شود و انعطاف‌پذیری لازم برای پاسخگویی به تقاضای آینده را نداشته باشد. در حالی که بسیاری از کشورها با توسعه تجدیدپذیرها سهم قابل توجهی از سبد برق خود را متنوع کرده‌اند. در ایران با وجود برخورداری از ظرفیت‌های بالقوه فراوان در حوزه انرژی خورشیدی و بادی، همچنان سهم اندکی از این ظرفیت‌ها بالفعل شده و روند صعودی مصرف سرانه برق و نیاز روزافزون به برق در بخش‌های مختلف اقتصادی، ضرورت بازنگری در سیاست‌های انرژی کشور را دوچندان کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تنها با تنوع‌بخشی به منابع تولید، افزایش سهم تجدیدپذیرها و بهبود راندمان نیروگاه‌ها می‌توان امنیت انرژی، کاهش آلایندگی و پایداری شبکه برق ایران را تضمین کرد.

در دهه‌های اخیر، توسعه زیرساخت‌های نیروگاهی در ایران یکی از شاخص‌ترین جلوه‌های رشد صنعتی بوده است. ظرفیت تولید برق در سال ۱۴۰۳ به بیش از ۹۴ هزار مگاوات رسیده و شبکه‌ای گسترده از نیروگاه‌های حرارتی، برق‌آبی، تجدیدپذیر و پراکنده را در سراسر کشور شکل داده است. با این حال، این گسترش کمی نتوانسته از بروز ناترازی انرژی جلوگیری کند؛ پدیده‌ای که ریشه در فرسودگی نیروگاه‌ها، وابستگی بالا به سوخت‌های فسیلی، کمبود سرمایه‌گذاری و رشد سریع مصرف برق دارد. راندمان پایین نیروگاه‌های حرارتی و سهم اندک نیروگاه‌های تجدیدپذیر، ظرفیت بالقوه صنعت برق ایران را محدود کرده که نتیجه آن، کاهش تولید صنعتی در زمان‌های اوج مصرف و از دست رفتن فرصت صادرات برق به کشورهای همسایه بوده است. آینده این بخش در گرو اصلاح ساختارها، جذب سرمایه و توسعه فناوری‌های نوین انرژی است.