گزارش‌ های فلزات پایه

در سال‌های اخیر، همواره از موضوع برخورداری ایران از ذخایر انرژی‌ فسیلی به عنوان مزیتی ویژه برای تامین انرژی پایدار کشور یاد شده است؛ با این حال، نگرانی‌های بسیاری نیز در خصوص منفی شدن تراز تولید و مصرف گاز به عنوان منبع اصلی تامین انرژی اولیه ایران و به دنبال آن در مخاطره قرار گرفتن تامین انرژی مطرح شده است، زیرا توسعه ظرفیت‌های تولید نفت و گاز، همگام با رشد تقاضا و مصرف، به سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی نیاز دارد که در شرایط فعلی اقتصادی کشور منطقی به نظر نمی‌رسد. در چشم‌انداز ۱۴۰۴، هدف‌گذاری انجام‌شده برای حوزه انرژی، تبدیل شدن ایران به دومین تولیدکننده بزرگ نفت، رسیدن به جایگاه دوم در بازار جهانی گاز و ارتقای ظرفیت نیروگاهی کشور به ۱۲۰ هزار مگاوات است که تحقق آن می‌تواند رشد قابل توجهی را در مصرف فلزات ایجاد کند.

طی دهه‌های گذشته، صنعت مس در مقیاس جهانی رشد قابل توجهی را تجربه کرده است. آمارها نشان می‌دهد که همگام با این رشد، فرایندهای تولید کاتد مس تا حدی در راستای توسعه پایدار و اقتصاد چرخشی حرکت کرده است. در سال ۱۹۸۰، سهم مس ثانویه از کل تولید کاتد مس در جهان تقریبا ۱۶ درصد بود. تا سال ۲۰۲۲، این رقم در بدترین و بهترین حالت خود به ۱۴ درصد و ۱۸ درصد تغییر کرده است. در واقع، طی ۴ دهه گذشته، بازیافت قراضه مس در مقیاس جهانی همگام با افزایش میزان تولید کاتد، رشد کرده است. مروری بر گزارش‌ها و آمارهای ارائه‌شده حکایت از آن دارد که تغییرات اساسی صنعت مس معطوف به تغییر رویکرد در تولید مس اولیه بوده است. در این راستا می‌توان به رشد بیش از ۱۰ برابری تولید مس اولیه با استفاده از فناوری استخراج با حلال و الکترووینینگ اشاره کرد که در مقایسه با رویکردهای سنتی، شدت انرژی و انتشار و همچنین رهاسازی پسماند در محیط را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.

فلزات لیتیوم، کبالت و نیکل، با توجه به نقش پررنگی که در تولید باتری‌های لیتیوم یون ایفا می‌کنند، بی‌تردید در آینده صنایعی همچون الکترونیک و خودروهای برقی اثرگذار خواهند بود. از آنجا که این باتری‌ها گستره وسیعی از کاربرد در وسایل مورد نیاز روزمره شامل موبایل و لپ‌تاپ تا انواع خودروهای برقی را شامل می‌شوند، از نقش مهم فلزات مصرفی در تولید آن‌ها نمی‌توان چشم‌پوشی کرد. شاید خودروهای برقی را بتوان بزرگ‌ترین عامل محرک بازار این فلزات دانست، به‌خصوص که با توجه به سرعت توسعه این صنعت، چشم‌انداز بسیار روشنی برای آن‌ها قابل تصور است. علت این مسئله را باید در ضرورت دستیابی به اهداف کربن صفر در سال ۲۰۵۰ جست‌وجو کرد که به‌تنهایی محرکی قدرتمند برای رشد تقاضا در بازار این‌گونه فلزات محسوب می‌شود.

مس از مهم‌ترین فلزات به شمار می‌رود و مصرف آن، همگام با رشد و توسعه اقتصادی جهان، افزایش یافته است. بررسی روند تقاضای این فلز ارزشمند در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که در زمان‌هایی که اقتصاد جهانی در شرایط رکود بوده، تقاضای مس نیز در بازارهای جهانی با نوساناتی همراه بوده است. از آنجایی که در سال‌های اخیر صنایع مختلف حرکت به سمت استفاده از انرژی‌های پاک و کم‌کربن را آغاز کرده‌اند، می‌توان آینده روشنی را برای این فلز ارزشمند متصور بود، زیرا مس رسانای خوب جریان الکتریکی است و ویژگی‎های منحصربه‌فرد دیگری نظیر خاصیت شکل‌پذیری، مقاومت در برابر خوردگی و ضربه دارد. این امر موجب شده است که از مس در صنایعی نظیر خودروهای برقی و ساخت‌وساز استفاده ‌شود.

توسعه نیروگاه‌های خورشیدی را، با توجه به شرایط جغرافیایی و آب‌وهوایی کشور، باید فرصتی مطلوب برای حرکت به سمت انرژی‌های تجددید‌پذیر و کاهش هر چه بیشتر استفاده از منابع فسیلی قلمداد کرد. این امر به دلیل پتانسیل طبیعی بالای کشور در استفاده از انرژی خورشیدی از یک سو، و همچنین تغییر سیاست‌گذاری‌های دولت مبنی بر لزوم توسعه بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدد‌پذیر از سویی دیگر، می‌تواند کلیدی برای حل بسیاری از مشکلات اقتصادی ناشی از وابستگی به منابع فسیلی باشد. بنابراین لازم است که از پتانسیل‌های طبیعی موجود به بهترین شکل استفاده شود تا مسائل گوناگون و غیرمنتظره‌ای همچون تغییرات ناگهانی قیمت سوخت‌های فسیلی و یا اِعمال تحریم‌ها بر بخش نفت آسیب‌های چندانی را در آینده نزدیک متوجه کشور نکند. علاوه بر آن، توسعه نیروگاه‌های خورشیدی باعث مصرف حجم بالایی از فلزات به‌خصوص فولاد می‌شود که این امر نیز می‌تواند به خودی خود در رونق اقتصادی کشور اثر مثبت داشته باشد.

غذا یکی از نیازهای اولیه انسان به شمار می‌آید و تامین پایدار و مطلوب غذا همواره یکی از اولویت‌ها در جوامع بشری بوده است. با این حال، صنعت غذا در هر کشور، بسته به ویژگی‌های فرهنگی و اقتصادی و سلایق مردم، شرایط مخصوص به خود را دارد. در سال‌های اخیر، تحولات اجتماعی و اقتصادی در ساختار خانواده و پررنگ‌تر شدن حضور زنان در زمینه اشتغال و کسب درآمد موجب رشد شدید تقاضا برای غذاهای آماده شده است که این امر می‌تواند تاثیری قابل توجه بر صنعت غذا و روند توسعه آن داشته باشد.

اهمیت مس به عنوان یک عنصر اساسی در روند برقی‌شدن جهان بر کسی پوشیده نیست. در حالی که پیشرفت‌های تکنولوژیکی و توسعه شبکه‌های برق در جهان بخش قابل توجهی از تقاضای جهانی مس را به خود اختصاص می‌دهد، ضرورت مصرف مس را به عنوان یکی از اجزای جدایی‌ناپذیر سیستم‌های الکتریکی در جهان با توسعه  بیشتر روند برقی‌سازی به ویژه از طریق گسترش شبکه‌های برق (انتقال، توزیع و ترانسفورماتورها) و توسعه گسترده‌تر صنعت خودروهای الکتریکی تقاضای این فلز را بیش از پیش افزایش داده است. اگرچه به نظر می‌رسد مقادیر فعلی مس جهان برای پاسخگویی به روند برقی‌شدن جهان کافی باشد، اما با توجه به محدودیت ذخایر معدنی و افزایش قیمت‌ها در بازارهای جهانی، به نظر می‌رسد عرضه مس در آینده با چالش مواجه باشد.

دنیای امروز با روند پرسرعت تحولات اساسی گره خورده است. تشدید روند شهرنشینی، روند توسعه زیرساخت‌ها، توسعه مستمر صنعت خودروسازی در مسیر تولید خودروهای برقی و توسعه سیستم‌های ذخیره‌سازی انرژی از جمله روندهایی هستند که آینده‌ای جدید را برای بازار مصرف فلزات به تصویر می‌کشند. در این بین، دو فلز سرب و روی، فلزات استراتژیکی محسوب می‌شوند که نقش مهمی را در آینده تحولات اقتصاد جهانی خواهند داشت و به همین سبب، رشد تولید و مصرف آن‌ها محدودیت‌های گلوگاهی مهمی را برای تامین منابع اولیه و معدنی این صنعت ایجاد می‌کند.

جهان در سال‌های اخیر با تحولات تکنولوژیکی مختلفی عجین شده است؛ تحولاتی که رشد روزافزون آن‌ها از تداوم و تشدید این روند در سال‌های آتی حکایت دارد. توسعه شهرنشینی، برقی‌سازی، دیجیتالی شدن و گذار انرژی از جمله تحولاتی به شمار می‌آیند که روز به روز بر شدت آن‌ها افزوده خواهد شد. از این رو، ترسیم چشم‌اندازی مناسب از شرایط در سال‌های آینده و آمادگی هر چه بیشتر برای آن، ضروری به نظر می‌رسد. نگاهی به تحولات یادشده، حاکی از اهمیت جایگاه فلز مس در تحقق آن‌ها و بیانگر روند رشد تقاضای این فلز است. اگرچه این مسئله دغدغه‌های بسیاری را برای امکان تامین مس به میزان کافی در سال‌های آینده ایجاد کرده است، اما به نظر می‌رسد که با توسعه معدنکاری و همچنین پیشرفت‌های تکنولوژیک، جهان حداقل در چند دهه آینده با توقف و یا کمبود عرضه مس رو‌به‌رو نخواهد شد.

فلز مس، یکی از راهبردی‌ترین مواد کاربردی در صنعت خودروسازی به حساب می‌آید. بهبود عملکرد و ظهور خودروهایی با امکانات و آپشن‌های بیشتر (و به طور ویژه خودروهای برقی)، مهمترین روندهای حاکم بر صنعت خودروسازی جهان در سال‌های اخیر بوده و در این میان، مس نقش بسیار مهمی را بر عهده داشته است، چرا که ساخت بسیاری از تجهیزاتی که در طول زمان به خودروها اضافه شده بر پایه گسترش مصرف مس صورت گرفته است. طبق آخرین گزارش‌های ارائه‌شده، مصرف مس در صنعت خودروسازی حدود ۳ میلیون تن است و انتظار می‌رود که در طول یک دهه پیش‌رو تقریبا از ۶ میلیون تن در سال نیز گذر کند.

امروزه، آلومینیوم به فلزی پر‌کاربرد در صنایع مختلف تبدیل شده است که از جمله مهمترین آن‌ها می‌توان به صنعت خودروسازی اشاره کرد. این مسئله عمدتا بدان خاطر است که آلومینیوم ویژگی‌های کم‌نظیری دارد که بسیاری از ضرورت‌ها در خودروسازی را تامین می‌کند. طبق برآوردهای صورت‌گرفته، در سال‌های اخیر سهم صنعت خودروسازی از بازار جهانی آلومینیوم به حدود ۱۸ درصد نیز رسیده است که البته انتظار می‌رود این رقم همگام با رشد مصرف آلومینیوم، افزایش یابد. بررسی‌ها حکایت از آن دارد که شدت مصرف آلومینیوم در تولید هر خودرو به صورت قابل ملاحظه‌ای در میان مناطق مختلف جهان، متفاوت است؛ به عنوان نمونه میزان مصرف آلومینیوم در تولید هر دستگاه وسیله نقلیه موتوری سبک در آمریکای شمالی بیش از ۲۵۰ کیلوگرم برآورد می‌شود، در حالی که شدت مصرف آلومینیوم در صنعت خودروسازی کشورهای در حال توسعه‌ای نظیر هندوستان و چین کمتر از ۱۵۰ کیلوگرم است.

افزایش تنش‌های میان روسیه و اوکراین، چین و تایوان و ناآرامی‌های خاورمیانه، مهمترین عوامل افزایش ریسک ژئوپلیتیکی در سال‌های اخیر بوده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که صنعت و بازار آلومینیوم به شدت تحت تاثیر جنگ میان روسیه و اوکراین قرار گرفت، به طوری که قیمت آن یک رکورد جدید از ابتدای سال ۱۹۹۰ را به ثبت رساند. این مسئله عمدتا به این خاطر بود که شدت انرژی در صنعت آلومینیوم (اولیه) فوق‌العاده بالا است و همین موضوع سبب شد تا بحران انرژی ایجادشده تحت تاثیر این جنگ، به سرعت بر عرضه آلومینیوم در اروپا و سایر مناطق جهان تاثیر بگذارد. این در حالی است که بازار جهانی مس، چندان تحت تاثیر جنگ روسیه و اوکراین قرار نگرفت. نگرانی اصلی در خصوص صنعت و بازار مس به روابط میان چین با ایالات متحده آمریکا و اروپا و در نتیجه تاثیرپذیری جریان‌های تجاری که از تنگه تایوان عبور می‌کنند و همچنین روند استخراج سنگ معدن مس از معادن آمریکای جنوبی مربوط می‌شود؛ موضوعی که از طرفی می‌تواند جهش قیمت هر تن مس به سطوح بالای ۱۰ هزار و ۵۰۰ دلار و از طرفی نیز سقوط آن را به دنبال داشته باشد.