مشاهده بیشتر
تجارت خارجی از ستون‌های اصلی توسعه اقتصادی است و کشورهای جهان را در مسیر تخصصی شدن در تولید محصولاتی به حرکت درمی‌آورَد که در آن‌ها مزیت نسبی دارند و هزینه فرصت تولید کمتری برای آن‌ها در پی دارد. ایران و ترکیه، به عنوان دو کشوری که سابقه روابط آن‌ها به بیش از چندین قرن می‌رسد، قرابت‌ها و مشابهت‌های قابل توجهی در حوزه‌های فرهنگی، دینی، تاریخی و سیاسی دارند که این مسئله موجب ایجاد پتانسیل قابل توجهی برای ایجاد روابط اقتصادی و تجاری می‌شود. با این حال، مرور آمارها حاکی از سهم پایین مراودات تجاری میان دو کشور نسبت به پتانسیل‌های موجود است.
مبادلات تجاری با کشورهای همسایه همواره فرصتی مناسب برای توسعه تجارت خارجی بوده است. با در نظر گرفتن شرایط ناشی از تحریم‌ها در وضعیت سیاسی و اقتصادی ایران، توسعه روابط تجاری با کشورهای همسایه اهمیتی دوچندان می‌یابد. هر یک از کشورهای همسایه شمالی ایران، از جمله جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و ارمنستان، دارای مزایای به‌خصوصی در این حوزه‌اند و البته موانع و مشکلاتی نیز بر سر راه تجارت با آن‌ها وجود دارد. با این حال، آمارها حاکی از خالی ماندن بسیاری از ظرفیت‌ها در مبادلات تجاری با کشورهای یادشده‌اند. امید می‌رود که از تمامی ظرفیت‌ها در این حوزه به بهترین شکل استفاده شود تا فشار ناشی از تحریم‌ها بر اقتصاد کشور تا حد ممکن کاهش یابد.
بسیاری از کشورها در حال تغییر مسیر به سمت جهانی شدن و تمرکز بر ارتقای رشد اقتصادی از طریق یکپارچگی منطقه‌ای و بین‌المللی‌اند. در این بین، تجارت میان کشورها اساس و بنیان این جهت‌گیری و حرکت به سمت رشد اقتصادی است. میان تجارت و درآمد ملی کشورها رابطه‌ای مستقیم برقرار است. افزایش تجارت تشکیل سرمایه فیزیکی و انسانی را در پی دارد که سبب افزایش درآمد ملی و رشد اقتصادی می‌شود. این امر برای ایران، که مرز‌های آبی و زمینی گسترده‌ای با کشورهای همسایه متعدد دارد که بسیاری از آن‌ها در زمره کشورهای درحال‌توسعه قلمداد می‌شوند، بسیار مهم است. نگاهی به آمار تجارت پاکستان، یکی از همسایگان ایران، نشان می‌دهد که در سبد وارداتی این کشور کالاهایی وجود دارد که کشورمان از امکان تولید آن‌ها برخوردار است؛ با این حال، ایران سهم قابل توجهی در تامین نیاز بازار پاکستان ندارد.
صادرات به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، از جمله امارات متحده عربی، کویت، قطر، بحرین و عربستان سعودی، با توجه به موقعیت جغرافیایی این کشورها نسبت به ایران، دارای مزایای بسیاری است. در این میان، شرایط ویژه تجاری در کشور امارات متحده عربی را می‌توان فرصتی برای ورود به بازارهای دیگر نیز قلمداد کرد. این امر برای ایران، که با چالش‌ها و مسائل گوناگونی از جمله اِعمال تحریم‌ها و مشکلات انتقال پول روبهرو است، اهمیت دوچندانی می‌یابد. با این حال، مسائل سیاسی همواره بر تجارت با سایر کشورها اثر گذار بوده‌اند که در خصوص این کشورها نیز الگویی مشابه به چشم می‌خورَد. به همین دلیل، می‌توان گفت که بسیاری از ظرفیت‌های موجود در این حوزه همچنان بی‌استفاده باقی مانده‌اند.
در تجارت بین‌المللی، از کشورهای دارای مرز مشترک به عنوان محور توسعه یاد می‌شود. بررسی‌ها نیز نشان می‌دهند که استفاده از پتانسیل‌های این بخش موجب بهبود شرایط اقتصادی و توسعه صادرات کشورها می‌شود. ایران با کشور افغانستان حدود هزار کیلومتر مرز زمینی مشترک دارد. با توجه به اینکه این کشور کمتر از تکنولوژی‌های صنعتی بهره‌مند شده و چرخ اقتصاد آن نیز غالبا حول بخش کشاورزی و خدمات می‌چرخد، فرصت مناسبی برای حضور و نقش‌آفرینی ایران در بازارهای این کشور فراهم آمده است. در سال‌های اخیر نیز استفاده از فرصت‌های به‌وجودآمده موجب شده است تا سهم صادرات کشور به افغانستان افزایشی چشمگیر یابد. با این حال، شرایط بحرانی این کشور و همچنین موانع صادراتی در داخل کشور می‌توانند به عواملی برای از دست رفتن پتانسیل‌های صادراتی این کشور تبدیل شوند.
در سال‌های اخیر، همواره از موضوع برخورداری ایران از ذخایر انرژی فسیلی به عنوان مزیتی ویژه برای تامین انرژی پایدار کشور یاد شده است؛ با این حال، نگرانی‌های بسیاری نیز در خصوص منفی شدن تراز تولید و مصرف گاز به عنوان منبع اصلی تامین انرژی اولیه ایران و به دنبال آن در مخاطره قرار گرفتن تامین انرژی مطرح شده است، زیرا توسعه ظرفیت‌های تولید نفت و گاز، همگام با رشد تقاضا و مصرف، به سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی نیاز دارد که در شرایط فعلی اقتصادی کشور منطقی به نظر نمی‌رسد. در چشم‌انداز ۱۴۰۴، هدف‌گذاری انجام‌شده برای حوزه انرژی، تبدیل شدن ایران به دومین تولیدکننده بزرگ نفت، رسیدن به جایگاه دوم در بازار جهانی گاز و ارتقای ظرفیت نیروگاهی کشور به ۱۲۰ هزار مگاوات است که تحقق آن می‌تواند رشد قابل توجهی را در مصرف فلزات ایجاد کند.
توسعه نیروگاه‌های خورشیدی را، با توجه به شرایط جغرافیایی و آب‌وهوایی کشور، باید فرصتی مطلوب برای حرکت به سمت انرژی‌های تجددید‌پذیر و کاهش هر چه بیشتر استفاده از منابع فسیلی قلمداد کرد. این امر به دلیل پتانسیل طبیعی بالای کشور در استفاده از انرژی خورشیدی از یک سو، و همچنین تغییر سیاست‌گذاری‌های دولت مبنی بر لزوم توسعه بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدد‌پذیر از سویی دیگر، می‌تواند کلیدی برای حل بسیاری از مشکلات اقتصادی ناشی از وابستگی به منابع فسیلی باشد. بنابراین لازم است که از پتانسیل‌های طبیعی موجود به بهترین شکل استفاده شود تا مسائل گوناگون و غیرمنتظره‌ای همچون تغییرات ناگهانی قیمت سوخت‌های فسیلی و یا اِعمال تحریم‌ها بر بخش نفت آسیب‌های چندانی را در آینده نزدیک متوجه کشور نکند. علاوه بر آن، توسعه نیروگاه‌های خورشیدی باعث مصرف حجم بالایی از فلزات به‌خصوص فولاد می‌شود که این امر نیز می‌تواند به خودی خود در رونق اقتصادی کشور اثر مثبت داشته باشد.
انرژی بادی دومین گزینه امید‌بخش کشور پس از منابع برق‌آبی برای توسعه تولید و بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر است. به این امر باید به چشم فرصتی برای رشد اقتصادی کشور نگاه کرد تا بتوان هر چه زودتر وابستگی بالای کشور به منابع انرژی فسیلی را از بین برد. این مسئله موجب می‌شود که کشور از تکانه‌های غیر‌منتظره و بعضا سنگینی که با آن روبهرو خواهد شد آسیب چندانی نبیند. از طرف دیگر، برای ساخت توربین‌های بادی به حجم بزرگی از فلزات به‌خصوص فولاد نیاز است. از این رو، توسعه نیروگاه‌های بادی می‌تواند نقشی موثر در مصرف فلزات در کشور داشته باشد و از این طریق به بهبود شرایط اقتصادی نیز کمک کند. بنابراین مطلوب است که سیاست‌هایی حمایتی در این خصوص اتخاذ شود و سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در این بخش را نه هزینه بلکه سرمایه‌ای بلندمدت در نظر گرفت.
انرژی برق‌آبی تنها انرژی تجدید‌پذیری به شمار می‌رود که در کشور نگاهی جدی به آن شده است. اگرچه بهره‌برداری از این انرژی نیازمند منابع گسترده طبیعی است، تاثیر سیاست‌گذاری‌ها را در توسعه هر چه بیشتر این بخش نباید نادیده گرفت. با توجه به مشکلات پاسخگویی به تقاضای روزافزون برق در کشور به‌خصوص در فصل‌های گرم سال، می‌توان از این انرژی تجدیدپذیر بهره برد که طبیعتا تاثیرات زیانبار انرژی‌های فسیلی را ندارد. در احداث و تجهیز این نیروگاه‌ها، فلزات به‌ویژه فولاد نقشی جدایی‌ناپذیر دارند و مطلوب است که از این امر به عنوان فرصتی برای بهبود شرایط اقتصادی و مصرف فلزات در داخل کشور به بهترین شکل استفاده کرد. در واقع، با توسعه یافتن این نیروگاه‌ها، نه‌تنها مشکلات توزیع برق و عدم پاسخگویی به تقاضا برطرف می‌شود، بلکه بازار مصرف مناسبی نیز برای فلزات در داخل کشور فراهم می‌آید.
در سال‌های اخیر، نیروگاه‌های حرارتی بار اصلی تامین برق کشور را بر دوش کشیده‌اند. با این حال، توسعه نیافتن ظرفیت‌های این نیروگاه‌ها همگام با روند رشد تقاضا موجب شده است که صنعت برق در زمان پیک مصرف قادر به تامین کامل نیاز کشور نباشد. گفتنی است که بخش عمده توسعه ظرفیت‌های نیروگاهی در کشور به احداث نیروگاه‌های سیکل ترکیبی اختصاص داشته است که دلیل این مسئله بهره‌وری بالاتر این نیروگاه‌ها از انواع بخاری و گازی است. به نظر می‌رسد که لازم است رویکرد جدیدی در خصوص افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه توسعه ظرفیت‌های برق کشور در دستور کار نهادهای بالادستی قرار گیرد تا صنعت برق، که ایران از مزیت‌های بسیاری برای توسعه آن برخوردار است، به شرایطی پایدار برسد.
ایران در زمره ثروتمندترین کشورهای جهان به لحاظ برخورداری از ذخایر انرژی‌های فسیلی قرار دارد و در دهه‌های اخیر، سوخت‌های فسیلی به‌خصوص نفت و گاز همواره نقش پررنگی را در تامین انرژی کشور داشته‌اند. با این حال، بررسی وضعیت حال حاضر ظرفیت‌های تولید این منابع انرژی، به‌ویژه در حوزه گاز، حاکی از روند نامطلوب سرمایه‌گذاری‌ها در این عرصه است، زیرا در حالی که اغلب کشورهای برخوردار از ذخایر گاز در مسیر رشد بازار و نقش‌آفرینی پررنگ‌تر در تامین نیاز جهان حرکت می‌کنند، امروز تولید گاز ایران به‌سختی پاسخگوی نیاز کشور است و به نظر می‌رسد لازم است رویکرد جدیدی در خصوص افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در این عرصه اتخاذ شود. با توجه به حجم بالای فلزات مصرفی در توسعه ظرفیت‌های صنعت نفت و گاز، این امر می‌تواند محرکی قدرتمند برای بازار فلزات کشور باشد.
ایران یکی از کشورهای با پتانسیل بالا در حوزه انرژی به شمار می‌رود. وجود ذخایر نفت خام و گاز طبیعی و دارا بودن اقلیم مناسب برای بهره‌مندی از منابع انرژی بادی و خورشیدی موجب شده است که کشور از پتانسیل بالایی برای ایجاد یک سبد انرژی متنوع برخوردار باشد. با این حال، سبد انرژی کشور چندان تنوع ندارد. نفت و گاز، به عنوان منابع تجدیدناپذیر انرژی، به طور متوسط بیش از ۹۸ درصد از این سبد را به خود اختصاص می‌دهند و جای خالی منابع انرژی تجدیدپذیر در این سبد به‌شدت احساس می‌شود. با توجه به محدودیت ذخایر نفت و گاز و چالش‌های انرژی در کشور، حرکت به سمت ایجاد زیرساخت‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و ایجاد تنوع در سبد انرژی بسیار ضروری است.
