مشاهده بیشتر
توسعه زیرساختهای تامین انرژی و آب، گام نخست اجرای هر برنامه توسعهای محسوب میشود. این مسئله در مورد ایران، به عنوان کشوری که در مسیر توسعه صنعتی حرکت میکند، بسیار حائز اهمیت است. با این حال نگاهی اجمالی به شرایط فعلی تامین آب، برق و گاز در کشور از عدم توجه به سیاستگذاری مناسب برای توسعه این زیرساختها حکایت دارد. ایران به لحاظ برخورداری از ذخایر انرژیهای فسیلی در میان سه کشور بزرگ جهان قرار میگیرد. با این حال آمار تولید انرژی کشور به خصوص در حوزه برق، فاصله قابلملاحظهای با اسناد بالادستی و پتانسیلهای موجود دارد که دلیل این مسئله را باید در بیتوجهی به سرمایهگذاری در توسعه ظرفیتهای نیروگاهی جستجو کرد. تصویر «قوطی کبریت و کبریتهای سوخته» نمادی از شرایط کلی و فرصتهای از دسترفته در حوزه انرژی کشور است. زنجیرهای که میتوانست با تولید محصول استراتژیکی به نام برق، ضمن تامین نیاز داخل با حرکت در مسیر صادرات چراغ اقتصاد ایران را روشن کند. اما در سایه «بیخیالی» و بیتوجهی سیاستگذاران، بخش زیادی از پتانسیلها و فرصتهای این بخش سوزانده شده و استراتژی روشنی نیز برای استفاده از ذخایر باقیمانده وجود ندارد.
صنعت ساختمانسازی یکی از صنایع تعیینکننده و اثرگذار در اقتصاد کشور است و رونق آن میتواند تا حد زیادی باعث به حرکت درآمدن چرخهای بخش صنعت و رشد قابل توجه مصرف فلزات در کشور شود. با این حال، فاصله میان آمار احداث ساختمانها، به خصوص در حوزه مسکن، با تقاضای موجود و اهداف پیشبینی شده در اسناد بالادستی نشان میدهد سیاستهای اتخاذشده موثر نبوده و این صنعت با چالشهایی نظیر تامین مالی، صنعتی نبودن و همگام نشدن با پیشرفتهای جهانی دست به گریبان است. تصویر «شاقول» روی جلد، نمادی از صنعت ساختمانسازی و لزوم اصلاح سیاستها و تغییر استراتژیها به عنوان خشت اول این صنعت است، چرا که تداوم روند کنونی موجب تکرار نتایج نامطلوب قبلی و در اصطلاح کج رفتن دیوار این صنعت تا ثریا خواهد شد. بر همین اساس به نظر میرسد لازم است تا اقدامی جدی در خصوص عارضهیابی و اصلاح رویکردهای صنعت ساختمانسازی و شاقول کردن دیوار این صنعت صورت پذیرد.
ایران از پتانسیلهای مناسبی برای تولید انواع کالاهای مصرفی بادوام و نقشآفرینی در بازارهای بزرگ این محصولات برخوردار است، با این حال سهم کالاهای مصرفی بادوام از اقتصاد و صادرات کشور بسیار کمتر از ظرفیتهای بالقوه موجود است. این کالاها در انتهای زنجیرههای ارزش قرار گرفته و تولید آنها میتواند اثرات مثبت فراوانی را برای اقتصاد کشور به دنبال داشته باشد. به علاوه با توجه به فلزی بودن اغلب این محصولات، رشد تولید آنها میتواند تحول بزرگی را در مصرف فلزات کشور ایجاد کند. تصویر رادیوی قدیمی روی جلد نمادی از شرایط کلی این صنعت است که تنها به موج کوتاه متصل شده است و قادر به دسترسی کامل به بازارهای بینالمللی و استفاده از فرصتهای موجود نیست.
در حال حاضر صنعت تولید ماشینآلات و تجهیزات کشور به رغم قدمت قابل توجه، با چالشهای بزرگی در زمینه دسترسی به تکنولوژی روز و تولید محصولات متناسب با نیاز صنایع رو به رو است که این امر موجب شده تا بخش بزرگی از ماشینآلات و تجهیزات مورد استفاده در صنایع کشور از کشورهای خارجی خریداری شوند. تصویر «تراکتور» روی جلد نمادی از شرایط کلی این صنعت است که به دلیل عدم نوآوری و به روزرسانی فناوریها از پیشرفتهای روز جهان عقب مانده و به صنعتی قدیمی و در اصطلاح «زنگزده» تبدیل شده است. صنعت تولید ماشینآلات و تجهیزات مصرفکننده بزرگ فلزات محسوب میشود و رشد و رونق این صنعت در کنار سرعت بخشیدن به توسعه صنعتی کشور، موجب افزایش قابل توجه مصرف فلزات اساسی در کشور خواهد شد.
صنعت لوازم خانگی یک از بزرگترین مصرفکنندگان فلزات اساسی به شمار میآید و به طور متوسط حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد از وزن هریک از لوازم خانگی به فلزات مصرفشده در آن اختصاص مییابد. اگرچه صنعت لوازم خانگی در ایران از سابقهای طولانی برخوردار است، اما وابستگی این صنعت به واردات فناوریها و قطعات همواره پاشنه آشیل آن بوده است، به طوری که فشارهای اقتصادی و تحریمها توسعه و تولید آن را با چالشهای بزرگی مواجه ساختهاند. تصویر «اتو ذغالی» روی جلد نمادی از شرایط کلی صنعت لوازم خانگی است که به تکنولوژیهای روز دسترسی نداشته و از سایر رقبای خود عقب مانده است. به رغم این چالشها، صنعت لوازم خانگی توانسته با وجود حضور پررنگ برندهای معتبر لوازم خانگی در بازار کشور، همواره سهم خود را از این بازار حفظ کرده و به عنوان صنعتی سرد و گرم چشیده در مسیر رشد تولید و حتی صادرات حرکت کند.
در سالهای اخیر بخش عمده تجارت بینالمللی ایران به صادرات محصولات خام و نیمهساخته و در مقابل واردات محصولات نهایی و ساختهشده اختصاص داشته است. دسترسی نداشتن به دانش و فناوریهای روز و عدم برخورداری از قدرت رقابت در بازارهای بینالمللی، اصلیترین چالش حرکت کشور به سمت تولید و صادرات محصولات نهایی محسوب میشود. با توجه به مصرف بالای فلزات در تولید و بستهبندی اغلب محصولات صنعتی، رشد صادرات محصولات ساختهشده کشور موجب میشود تا میزان قابلملاحظهای از فلزات به صورت غیرمستقیم در قالب این محصولات از کشور صادر شود. تصویر نوار کاست روی جلد، نمادی از شرایط کنونی بخش صنعت است که به سبب عدم هماهنگی با دانش و تکنولوژی روز جهان، قادر به تکمیل حلقه آخر زنجیره ارزش محصولات و نواختن آهنگ رشد صادرات محصولات ساختهشده کشور نیست.
قرار گرفتن یک خودرو در حالت دنده خلاص باعث میشود ارتباط موتور با چرخها قطع شده و فعالیت آن منجر به حرکت خودرو نشود. دنده خلاص تعبیری از شرایط فعلی صنعت خودروی ایران است؛ زیرا این صنعت به رغم قدمت قابل توجه و ظرفیتهای ایجاد شده، قادر نیست همپای سایر خودروسازان بزرگ جهان در مسیر نوآوری، پیشرفت و ارائه محصولات جدیدتر حرکت کند. به نظر میرسد کلید افزایش سرعت این صنعت تغییر سیاستگذاریهای دولتی، سپردن سکان آن به بخش خصوصی و ایجاد بازاری رقابتی است. توسعه، رونق و قدرت گرفتن صنعت خودرو میتواند موجب رونق بیشتر صنایع مختلف کشور به خصوص صنعت فلزات اساسی شود؛ چرا که این صنعت یکی از بزرگترین مصرفکنندگان فلزات اساسی به خصوص فولاد به شمار میرود.
ایران ذخایر معدنی و فلزی متنوع، گسترده و عظیمی را در خود جای داده است که بهرهبرداری و تکمیل زنجیرههای ارزش هریک از آنها میتواند فرصتهای بیشماری را در زمینه ایجاد ارزش افزوده و نقشآفرینی بخش معدن و صنایع معدنی و فلزی در اقتصاد کشور ایجاد کند. در حال حاضر مقوله اکتشافات، توسعه ذخایر معدنی و تامین مواد اولیه صنایع معدنی و فلزی، اصلیترین چالش بهرهبرداری حداکثری از ظرفیتهای کشور محسوب میشود. تصویر صندوقچه قدیمی دربسته نمادی از شرایط فعلی منابع معدنی کشور است که به رغم ارزش بسیار بالا، بهرهبرداری از ظرفیتهای آن در شرایط فعلی میسّر نیست. منابعی که همچون زیرخاکیِ کمیاب و ارزشمند در دل زمین قرار گرفتهاند و دستیابی به آنها نیازمند اقدامی جدی در راستای سرمایهگذاری و توسعه اکتشافات معدنی کشور است.
در دهههای اخیر همواره تولید و صادرات نفت خام و گاز طبیعی نقش اصلی را در درآمدهای ارزی و تولید ناخالص داخلی کشور داشته است، چنانکه گویی نفت خام همچون خونی (سیاه رنگ) در رگهای اقتصاد ایران جریان دارد. مسئلهای که به عقیده برخی، عامل اساسی بسیاری از فرصتسوزیها و عقبماندگیها در توسعه صنعتی کشور بوده است. صنعت نفت و گاز از بزرگترین مصرفکنندگان فلزات محسوب میشود و توسعه این صنعت از جنبههای مختلف نظیر احداث دکلها و تاسیسات چاهها، خطوط لوله، مخازن ذخیرهسازی و پایانههای صادراتی موجب مصرف فلزات میشود. تصویر «فانوس» نمادی از جایگاه صنعت نفت و گاز در اقتصاد ایران است. صنعتی که به رغم مصرف و سوزاندن منابع ارزشمند و پایانپذیر انرژی، روشنایی و بازدهی کمی داشته و به نظر نمیرسد که بتواند تضمینکننده رشد اقتصادی کشور برای سالهای پیشرو باشد.
طرح روی جلد، تصویر «ماشین دودی» به عنوان نمادی از صنایع ریلی کشور است. ماشین دودی نام نخستین قطار بینشهری ایران بود که تهران را به ری متصل میکرد. این قطار به دلیل انتشار بخار آب از دودکش آن، در بین عامه مردم به این نام شهرت یافت. میتوان بهرهبرداری از این قطار در سال ۱۲۶۱ خورشیدی را سرآغاز ورود صنعت ریلی به کشور دانست. صنعتی که اگرچه امروز با چالشهای بسیاری ازجمله تحریمها، عدم دسترسی به تکنولوژیهای روز و توسعهنیافتگی زیرساختها دست به گریبان است اما توانسته است در سالهای اخیر بدون توقف در مسیر تامین نیاز داخلی کشور حرکت کند. مسیری که در دورنمای آن توسعه حمل و نقل ریلی، به عنوان زیرساخت اساسی توسعه صنعتی کشور دیده میشود.
فرآوردههای نفت و گاز محصولاتی ارزشمند و استراتژیک در جهان محسوب میشوند و تولید و فروش آنها به جای صادرات نفت و گاز خام، ظرفیتهای بسیاری را برای رشد اقتصاد کشور ایجاد میکند. علیرغم وجود این پتانسیلها، کماکان بخش بزرگی از اقتصاد کشور را صادرات نفت خام تشکیل میدهد که چرایی این مسئله را میتوان در توسعهنیافتگی ظرفیتهای پالایشگاهی کشور جستجو کرد. مسئلهای که عدم سرمایهگذاری کافی در توسعه پالایشگاهها در سایه سیاستهای و برنامههای کوتاهمدت و مقطعی دولتی، آینده آن را با تردیدهای بسیاری مواجه ساخته است. پیت نفت نمادی از شرایط کنونی این صنعت است که مطابق با پتانسیلهای موجود توسعه نیافته و به جایگاه مناسب خود در اقتصاد کشور نرسیده است.
صنایع ساختمانی تولیدکننده کالاها و تجهیزاتی هستند که در ساختمانها و زیرساختها مورد استفاده قرار میگیرند. در سالهای اخیر روند روبهرشد صنایع ساختمانی سبب شده است تا تولیدات این صنایع جایگزین تجهیزات و محصولات وارداتی شوند؛ با این حال هر زمان که بخش ساختوساز رونق گرفته است، صنایع ساختمانی نیز شکوفایی و پیشرفت قابلتوجهی را تجربهکردهاند. کلون (کوبه در) نمادی از محصولات صنایع ساختمانی است. صنعتی که با رشد ساختوساز رونق یافته و با افت این بخش دچار رکود شده است و بهسان یک چرخوفلک شرایطی پرنوسان و نامتعادل را تجربه میکند.
