مشاهده بیشتر
صنایع غذایی و آشامیدنی، به لحاظ ارزش افزوده، یکی از عمدهترین فعالیتهای صنعتی در ایران هستند؛ بنابراین صنایع غذایی و آشامیدنی جزو صنایع باارزش تلقی میشوند. مطابق آمارهای گمرک، بیشترین حجم صادرات صنایع غذایی و آشامیدنی از نظر ارزش به کشورهای همسایه همچون عراق، افغانستان و پاکستان صورت گرفته است که میتواند نشانه بیتاثیر بودن تحریمها، به دلیل رصدناپذیر بودن، در صادرات محصولات غذایی به کشورهای همسایه باشد. بیشترین افزایش ارزش افزوده صنایع غذایی و آشامیدنی از ارزش افزوده بخش صنعت در سالهای اخیر رقم خورده است که نشان از افزایش سهم و جایگاه صنایع مورد نظر در ارزش افزوده بخش صنعت کشور دارد. در سال ۱۳۹۷، به دلیل خروج آمریکا از برجام، این مقدار سهم کاهشی یکواحدی داشت. همچنین در سال ۱۳۹۲، با اِعمال تحریمها، سهم صادرات صنایع غذایی و آشامیدنی از کل صادرات غیرنفتی به کمترین مقدار خود طی دوره بررسیشده رسید.
صنایع غذایی و آشامیدنی نهتنها از لحاظ اشتغال بزرگترین کارگاههای کشور با بیشترین نیروی انسانی را به خود اختصاص میدهند، بلکه از لحاظ تولیدات محصولات بستهبندیشده، نقش بسزایی را در تعیین تقاضای فلزات دارند. ورقهای فولادی قلعاندودشده و همچنین فویل و ورق آلومینیوم از اصلیترین فلزاتی هستند که در بستهبندی محصولات صنایع غذایی و آشامیدنی استفاده میشوند. علاوه بر آن، فولاد زنگنزن نیز به طور گسترده در ماشینآلات و تجهیزات این صنایع کاربرد دارد.
توسعه و رشد صنایع غذایی و آشامیدنی تقاضایی از فلزات را در بخشهای مختلفی از جمله بستهبندی محصولات، توسعه زیرساختهای مورد نیاز و در نهایت در بخش تجهیزات و ماشینآلات ایجاد میکند. ارزش کل فلزات مصرفشده ناشی از توسعه و تولیدات صنایع غذایی و آشامیدنی کشور در آخرین سال از دوره مطالعهشده حدود ۵۶۰ میلیون دلار بود که در خوشبینانهترین حالت، انتظار میرود این رقم تا سال ۱۴۰۵ به حدود یک میلیارد و ۲۷۳ میلیون دلار افزایش یابد.
رشد و توسعه چشمگیر صنایع غذایی و آشامیدنی در سالهای گذشته، تقاضای شگرفی را برای ماشینآلات و تجهیزات مورد استفاده این صنایع ایجاد کرده است؛ بهطوری که این امر به خودی خود، به محرکی برای رشد و توسعه صنعت ساخت و تولید ماشینآلات و تجهیزات صنایع غذایی و آشامیدنی تبدیل شده است. با این وجود، همچنان ایران در زمره کشورهای واردکننده این تجهیزات شناخته میشود و فاصله زیادی تا پوشش نیاز وارداتی کشور از محل تولیدات داخلی به چشم میخورد.
قطعات یدکی و لوازم مصرفی صنایع غذایی از دیگر منابع مصرف فلزات به حساب میآیند. افزایش تولیدات صنایع غذایی و آشامیدنی در سالهای گذشته نیاز به تعمیر و نگهداری تجهیزات و ماشینآلات این صنایع و متعاقبا قطعات یدکی را افزایش داده است. این در حالی است که بررسی برخی از پروژههای احداث ظرفیتهای صنایع غذایی و آشامیدنی کشور نشان داده است که بخش اندکی از این تجهیزات و قطعات در داخل ساخته و عمده آنها از محل واردات تامین میشوند. از این رو، با داخلیسازی این قطعات و تجهیزات، میتوان افزایش چندبرابری تقاضای فلزات را از این محل متصور بود؛ امری که در شرایط تحریمی حال حاضر و با وجود معضلات تامین قطعات از خارج، پتانسیل تحقق بالایی دارد.
در بستهبندی محصولات آشامیدنی، خصوصا نوشیدنیهای گازدار، لازم است از موادی استفاده شود که از پایداری مناسبی در مقابل عوامل شیمیایی و فیزیکی برخوردار باشند. به همین دلیل، امروز استفاده از قوطیهای فلزی از جنس آلومینیوم و فولاد قلعاندود برای بستهبندی انواع محصولات نوشیدنی بهشدت گسترش یافته است. رشد روزافزون تولیدات صنایع آشامیدنی کشور و تنوع این محصولات در سالهای اخیر موجب شده است تا جهشی قابل توجه در تقاضای فلزاتی همچون آلومینیوم و فولاد پدید آید. تداوم روند رو به رشد این صنعت چشماندازهای روشنی را پیشِروی بازار فلزات کشور خواهد گشود.
فلزاتی همچون فولاد قلعاندود و آلومینیوم، به سبب استحکام و مقاومت بالا در مقابل عوامل فیزیکی و شیمیایی، مواد اولیه اصلی در بستهبندی انواع مواد غذایی محسوب میشوند. در سالهای اخیر، ارزش تولیدات صنایع غذایی بسیار افزایش یافته است و با توجه به اهمیت بسیار بالای مسئله امنیت غذا، خصوصا در شرایط تحریم، پیشبینی میشود که این روندِ رو به رشد در سالهای آینده نیز تداوم یابد. این تداوم پیشرفت، در کنار تاثیرات مثبت آن بر رشد اقتصادی و اشتغالزایی، در سالهای پیشِرو تاثیرات قابل توجهی بر مصرف انواع فلزاتی همچون آلومینیوم، فولاد و قلع خواهد داشت و پیشبینی میشود که مصرف فلزات در این عرصه در سالهای آینده نیز تداوم یابد.
صنعت نوشیدنی در ایران، به رغم عملکرد تولیدی خوب، با چالش بزرگ تامین تکنولوژی دست و پنجه نرم میکند. صنعت ساخت ماشینآلات تهیه و تولید نوشیدنیها فقط قادر به تامین بخشی از تقاضای ماشینآلات صنعت نوشیدنی کشور است و مابقی عملا از محل واردات تامین میشود. به علاوه، تحریمها فشار مضاعفی بر تولیدکنندگان نوشیدنی کشور وارد آوردهاند. صنعت ساخت ماشینآلات تهیه آشامیدنیها نهتنها اندازهای نسبتا کوچک دارد، بلکه سالانه فقط به میزان ۲/۶ میلیارد تومان (به ارزش تومان سال ۱۳۹۰) تولید میکند. از سوی دیگر، سهم تقاضای فلزات این صنعت نیز رقم چندان بزرگی نیست؛ مصرف سالانه ۹/۳ میلیون دلار فولاد، مس و آلومینیوم میانگین تقاضای این صنعت طی بیش از یک دهه اخیر بوده است. در مجموع، این صنعت، علاوه بر اندازه کوچک و تولید ماشینآلات با ارزش افزوده پایین، مزیت رقابتی با تامینکنندگان خارجی تکنولوژی ندارد و علاوه بر طول عمر پایینتر، بهای تمامشده تولید نوشیدنی را نیز افزایش میدهد.
مواد غذایی دلچسب و متنوعی از انواع پیشغذاها تا دسرهای شیرین در بازار کشور وجود دارد. تولید تنقلات، شیرینیجات، غذاهای نیمهآماده و آماده و بسیاری از محصولاتی که روزانه مصرف میشوند نیازمند تجهیزات و ماشینآلاتی هستند که تنها بخشی از آنها را، در سادهترین و پرکاربردترین شکلشان، تولیدکنندگان داخلی تامین میکنند. مطالعات نشان میدهد که سالانه بیش از ۹۰ میلیون دلار فلزات اساسی (فولاد، مس و آلومینیوم) برای ساخت ماشینآلات تولید مواد غذایی در ایران مصرف شده است. خودکفا نبودن کشور در ساخت تجهیزات صنعت غذا، به همراه ناتوانی در تولید بسیاری از این تجهیزات از منظر فنی، سبب شده است که صنعت ماشینآلات تولید مواد غذایی توسعه درخوری نداشته باشد.
صنعت تولید مواد غذایی و آشامیدنی در سالهای اخیر رشد کمی و کیفی بسیار خوبی داشته و در اقتصاد کشور نیز سهم قابل توجهی کسب کرده است. روند رو به رشد این صنعت، افزایش مصرف فلزات را در ایجاد صنایع و همچنین بستهبندی محصولات غذایی و آشامیدنی تولید شده به همراه داشته است. با این وجود بخش قابلتوجهی از ماشینآلات مورد نیاز این صنعت از خارج از کشور تامین میشوند. تصویر کنسرو نمادی از شرایط کنونی این صنعت است که برخلاف پر بودن و عملکرد بسیار مناسب در زمینه تولید و صادرات محصولات غذایی و آشامیدنی، خالی از ماشینآلات و تجهیزات ساخت داخل است.
صنعت نوشیدنی، در مقایسه با صنعت غذا، صنعتی نوظهور محسوب میشود که تجلی آن طی دو دهه اخیر و با بحران کمبود آب شدت یافته است. طی سالهای گذشته و با اِعمال تحریمها از سوی آمریکا، تامین مواد اولیه و قطعات و تجهیزات تولید از چالشهای این صنعت بوده است. در این گزارش، با بررسی صنعت تولید تجهیزات و ماشینآلات مورد استفاده در صنایع آشامیدنی به عنوان راهحلی برای این چالش، میزان مصرف فلزات در این صنعت نیز برآورد میشود.
رشد و توسعه صنایع دریایی در ایران، علاوه بر ایجاد ارزش افزوده برای کشور، میتواند محرکی برای رشد بخش اعظمی از زنجیره تامین دیگر صنایع، همچون صنایع فلزی و صنایع تولیدکننده تجهیزات و ماشینآلات باشد. حتی رشد این صنایع به توسعه شرکتهای خدماتی در بخش حملونقل دریایی نیز، به واسطه بهبود دسترسی به تامین قطعات و شناورها، کمک میکند. این در حالی است که توسعه فعالیت حملونقل دریایی، خود تقاضایی برای فلزات از محل قطعات یدکی و تجهیزاتی همچون جابهجاکنندهها و کانتینر ایجاد میکند. پتانسیل بالای ایران برای رشد این صنایع، به دلیل سهم بالای مرزهای آبی و فعالیتهای صنعتی فراساحلی همچون استخراج نفت، میتواند نقش این صنایع را بسیار پررنگتر کند.
