• تحلیل
بررسی میزان ارزش افزوده و تجارت صنایع شیمیایی

جایگاه و چشم‌انداز صنایع شیمیایی در اقتصاد ایران

مهر ۱۳۹۹
زمان مطالعه: 6 دقیقه | شماره ماهنامه: 124
صنعت شیمیایی یک صنعت راهبردی و با ارزش افزوده بالاست که بخش مهمی از واردات و صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص می‌دهد و با واردات مواد اولیه و خام از سایر کشورها، به ایجاد ارزش افزوده می‌پردازد و علاوه بر تامین نیاز صنایع پایین‌دستی، محصولات شیمیایی را به خارج صادر می‌کند. بیشترین افزایش سهم ارزش افزوده صنایع شیمیایی از کل صنعت در سال‌ ۱۳۹۶ رقم خورد، ولی در سال ۱۳۹۷ این سهم کاهش داشت. در سال ۱۳۹۱، به دلیل افزایش قیمت ارز، جذابیت‌های صادراتی برای صنایع شیمیایی نیز افزایش یافت.

مقدمه

محصولات تولیدی صنعت شیمیایی، مواد اولیه بخش‌های بسیاری از صنایع ایران نظیر صنایع معدنی و سرامیک و پتروشیمی تا صنایع نظامی، کشاورزی و دارویی را فراهم می‌کنند. در نتیجه، صنایع شیمیایی به سومین صنعت سرمایه‌پذیر تبدیل شده و همواره مورد توجه سیاست‌گذاران کشور بوده است. در مقایسه ارزش افزوده صنعت کشور و ارزش افزوده صنعت شیمیایی، گرچه رشد صنایع کشور در چهارده سال اخیر به طور متوسط 3 درصد ارزیابی شده، اما صنعت شیمیایی طی دوره مذکور به طور متوسط رشدی 11 درصدی داشته است، رشدی که نشان‌دهنده اهمیت این صنعت در کشور و لزوم توجه بیشتر مسئولان، برنامه‌ریزان، تصمیم‌سازان و فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران به این صنعت مادر و کلیدی در کشور است.

سهم 7.3 درصدی صنایع شیمیایی از صنعت کشور

ارزش افزوده صنایع شیمیایی سهمی 7.3 درصدی از ارزش افزوده بخش صنعت را به خود اختصاص می‌دهد که به‌ترتیب، صنایع دارویی و بهداشتی بیشترین سهم از صنایع شیمیایی به لحاظ ارزش افزوده را شامل می‌شوند. به طور کلی، در دوره مورد بررسی، سهم ‌ارزش افزوده صنایع شیمیایی از کل صنعت روندی افزایشی داشته و از 3.9 درصد در سال 1384 به حدود 9.4 درصد در سال 1397 رسیده است. بخش عمده‌ای از این افزایش سهم در سال‌ پایانی 1396 رقم خورد که حاکی از تولید محصولات شیمیایی با ارزش افزوده بالاتر است. در این سال، سهم ارزش افزوده صنایع شیمیایی از صنعت 11.04 درصد بود، اما در سال 1397 با کاهش 1.6 درصدی روبه‌رو شد. مشکلاتی که بعد از تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ و بعد از خروج از برجام ایجاد شد، گریبان‌ بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی کشور از جمله صنایع شیمیایی را گرفت. مهم‌ترین این مشکلات تامین مواد اولیه بود؛ زیرا بخش عمده‌ای از مواد اولیه صنعت شیمیایی از طریق واردات تامین می‌شود. همچنین به دلیل تحریم‌های بانکی و مشکل انتقال پول برای خرید مواد اولیه این صنعت، واردات کاهش و قیمت‌ها افزایش یافت و هزینه تمام‌شده صنعت شیمیایی بالا رفت.

صنایع شیمیایی سهمی 1.08 درصدی از کل تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهند. طی چهارده سال اخیر، صنایع شیمیایی به طور میانگین سالانه بالغ بر 53 هزار میلیارد ریال (بر پایه قیمت ثابت 1390) ارزش افزوده ایجاد کرده و با میانگین نرخ رشد سالانه 11 درصدی افزایش یافته و به مقدار بالغ بر 72 هزار میلیارد ریال در سال 1397 رسیده‌اند. ارزش افزوده صنایع شیمیایی (بر پایه قیمت ثابت 1390) در سال 1396 بیشینه سال‌های مورد بررسی بود و به حدود 91 هزار میلیارد ریال (بر پایه قیمت ثابت 1390) رسید. سهم ارزش افزوده صنایع شیمیایی از کل تولید ناخالص داخلی در سال 1396 حدود 1.68 درصد بود، اما پس از آن، یعنی در سال 1397، این سهم کاهشی 31/0 درصدی را تجربه کرد و به حدود 1.37 درصد رسید. نمودار 1 ارزش افزوده صنایع شیمیایی و سهم آن از اقتصاد کشور طی سال‌های 1384 الی 1397 و پیش‌بینی آن طی سال‌های 1398 تا 1405 را نشان می‌دهد. مطابق با پیش‌بینی‌ها، انتظار می‌رود که ارزش افزوده صنایع شیمیایی در سال 1405 به بالغ بر 82 هزار میلیارد ريال (بر پایه قیمت ثابت 1390) برسد. همچنین پیش‌بینی می‌شود که سهم ارزش افزوده صنایع شیمیایی از کل تولید ناخالص داخلی، با رشدی نسبتا کُند، به حدود 1.6 درصد در سال 1405 برسد.

نمودار 1. ارزش افزوده و سهم صنایع شیمیایی از اقتصاد

جایگاه صنعت مورد بررسی در تجارت ایران

صادرات غیرنفتی، از طریق ارزآوری بیشتر، باعث کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی می‌شود و با دسترسی تولیدکنندگان داخلی به بازارهای جدید بین‌المللی، تقاضا برای محصولات داخلی و تولید آن را نیز افزایش می‌دهد و موجب افزایش ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی در جامعه می‌شود. گسترش صادرات غیرنفتی نه‌تنها به مثابه افزایش مشارکت سایر بخش‌های اقتصادی کشور در بازار جهانی است، بلکه ارزآوری حاصل از آن موجب توسعه صنعتی کشور نیز می‌شود. به عبارتی، با توجه به تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و وابستگی اقتصاد ایران به درآمد نفت و فرآورده‌های نفتی، استفاده از گزینه‌های جایگزین از جمله صنایع‌ شیمیایی می‌تواند بخشی از ارزآوری برای کشور را به دوش بکشد. بررسی‌ها نشان می‌دهند که صادرات محصولات صنایع شیمیایی سهم قابل‌توجهی از صادرات غیرنفتی دارد.

محصولات تولیدی در صنعت شیمیایی بسیار متنوع هستند و در حال حاضر انواع مختلفی از محصولات شیمیایی در کشور تولید می‌شود. تجارت صنایع شیمیایی تحت کدهای تعرفه مربوط به انواع محصولات شیمیایی مورد استفاده در صنعت کشاورزی، بهداشتی، دارویی و سایر صنایع بررسی می‌شود. از انواع محصولات مورد استفاده در این صنایع می‌توان به کودهای معدنی و شیمیایی، انواع محصولات دارویی، انواع پاک‌کننده‌ها، روغن‌های اسانسی، آمونیاک و … اشاره کرد. میزان سهم فروش مواد شیمیایی در صادرات غیرنفتی طی سال‌های اخیر رقم قابل‌توجهی بوده و حدود 4.1 درصد از صادرات محصولات غیرنفتی کشور را تشکیل داده است. بیشترین سهم صادرات صنایع شیمیایی از کل صادرات غیرنفتی در سال 1391 رقم خورد. در این سال، سهم این صنایع از صادرات غیرنفتی حدود 5.9 درصد بوده که علت اصلی آن، افزایش ارزش صادرات صنایع شیمیایی بوده است. از طرف دیگر، با اِعمال تحریم‌ها در سال 1391، به دلیل افزایش قیمت ارز و کاهش ارزش پول ملی، جذابیت‌های صادراتی برای صنایع شیمیایی افزایش یافت.

نمودار 2 ارزش صادرات و واردات صنایع شیمیایی در سال‌های 1384 تا 1397 و پیش‌بینی آن طی سال‌های 1398 تا 1405 را نشان می‌دهد. بر اساس این نمودار، روند کلی ارزش صادرات محصولات شیمیایی طی سال‌های 1384 تا 1397 افزایشی بوده و از مقدار حدود 10 هزار میلیارد ریال (بر پایه قیمت ثابت 1390) در سال 1384، با میانگین رشد سالیانه 10 درصدی، به حدود 24 هزار میلیارد ریال (بر پایه قیمت ثابت 1390) در سال 1397 رسید. بر اساس پیش‌بینی‌ها، انتظار می‌رود که ارزش صادرات صنایع شیمیایی در سال 1405 بالغ بر 27 هزار میلیارد ریال (بر پایه قیمت ثابت 1390) باشد.

نمودار 2. ارزش صادرات و واردات صنایع شیمیایی

به طور کلی، از مهم‌ترین محصولات صادراتی صنایع شیمیایی بر اساس ارزش در سال 1397 می‌توان به‌ترتیب به اوره، آمونیاک بدون آب، انواع گوگرد و حلال‌ها، رقیق‌کننده‌های آلی و برخی محصولات دارویی اشاره کرد. در این سال، بیشترین حجم صادرات محصولات شیمیایی به لحاظ ارزش به کشورهای هند، چین، افغانستان و امارات متحده عربی صورت گرفته است.

ارزش واردات محصولات مربوط به صنایع شیمیایی طی دوره مورد بررسی روندی کاهشی داشت، به طوری که از حدود 39 هزار میلیارد ریال (بر پایه قیمت ثابت 1390) در سال 1384 به حدود 38 هزار میلیارد ریال (بر پایه قیمت ثابت 1390) در سال 1397 رسید. به‌ترتیب، برخی از محصولات دارویی، هورمونی یا استروئیدها، کمپرسورها، موم‌های مصنوعی و معرف‌های تشخیص بیماری یا آزمایشگاهی از مهم‌ترین محصولات شیمیایی وارداتی در این سال بوده‌اند و سهم محصولات دارویی از آن‌ها به لحاظ ارزش در سال 1397 حدود 37 درصد بوده است. از اصلی‌ترین تامین‌کنندگان نیاز وارداتی ایران به محصولات دارویی می‌توان به چین، آلمان و امارات متحده عربی اشاره کرد. بر اساس پیش‌بینی‌ها، انتظار می‌رود که ارزش صنایع شیمیایی وارداتی در سال 1405 بالغ بر 37 هزار میلیارد ریال (بر پایه قیمت ثابت 1390) باشد.

  • icon
  • تحلیل
  • صنعت
اهمیت بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در صنعت فولاد کشور نقش شرکت ایریتک در ارتقای توان تکنولوژیکی صنعت فولاد ایران

محدودیت منابع حیاتی از جمله مواد معدنی، آب و انرژی که در سال‌های اخیر نیز بیش از پیش در جهان ملموس شده است، از اهمیت و ضرورت بهینه‌سازی مصرف آن‌ها حکایت دارد. به این موضوع باید شرایط اقتصادی و تورم قیمت‌ها را نیز اضافه کرد که می‌توانند به طور مستقیم بر عملکرد صنایع تاثیر بگذارند. در چنین شرایطی، طبعا بنگاهی می‌تواند رویای پیشرفت را در سر بپروراند که با کمترین ورودی، به خروجی مطلوب دست یابد. به بیان دیگر، اگر در گذشته عامل تمایز و برتری شرکت‌ها، دستیابی به خروجی بیشتر بود، امروز اصلی‌ترین موضوع تمرکز بر کاهش ورودی‌ها و دستیابی به بهره‌وری عملیاتی بالاتر است. در این میان، شرکت آلومینای ایران به عنوان یکی از منحصر به فردترین بازیگران صنعت آلومینیوم کشور، از جمله شرکت‌هایی است که اقدامات مهم و ارزشمندی در این راستا انجام داده که نمود اثربخشی آن‌ها نیز در کارنامه عملکرد این شرکت قابل مشاهده است.

۳۱ مرداد ۱۴۰۴
  • تحلیل
  • آلومینیوم
تمرکز شرکت آلومینای ایران بر حداکثری‌سازی بهره‌وری و کارآمدی بهره‌برداری بهینه از منابع و نهاده‌های تولید در شرکت آلومینای ایران

محدودیت منابع حیاتی از جمله مواد معدنی، آب و انرژی که در سال‌های اخیر نیز بیش از پیش در جهان ملموس شده است، از اهمیت و ضرورت بهینه‌سازی مصرف آن‌ها حکایت دارد. به این موضوع باید شرایط اقتصادی و تورم قیمت‌ها را نیز اضافه کرد که می‌توانند به طور مستقیم بر عملکرد صنایع تاثیر بگذارند. در چنین شرایطی، طبعا بنگاهی می‌تواند رویای پیشرفت را در سر بپروراند که با کمترین ورودی، به خروجی مطلوب دست یابد. به بیان دیگر، اگر در گذشته عامل تمایز و برتری شرکت‌ها، دستیابی به خروجی بیشتر بود، امروز اصلی‌ترین موضوع تمرکز بر کاهش ورودی‌ها و دستیابی به بهره‌وری عملیاتی بالاتر است. در این میان، شرکت آلومینای ایران به عنوان یکی از منحصر به فردترین بازیگران صنعت آلومینیوم کشور، از جمله شرکت‌هایی است که اقدامات مهم و ارزشمندی در این راستا انجام داده که نمود اثربخشی آن‌ها نیز در کارنامه عملکرد این شرکت قابل مشاهده است.

۳۱ مرداد ۱۴۰۴
  • تحلیل
  • محصولات فولادی, محصولات میانی فولاد خام
اهمیت حفظ پایداری و بهره‌وری تولید در مقیاس صنعت فولاد تحلیل شاخص‌های مصرف منابع در شرکت جهان فولاد سیرجان

از صنعت فولاد اساسا به عنوان صنعت مادر یاد می‌شود که خود حاکی از جایگاه استراتژیک آن در توسعه صنعتی و اقتصادی کشور است. از این رو، پایداری تولید را می‌توان یکی از مهمترین المان‌ها در چنین صنعتی که به صورت زنجیره‌وار بر سایر بخش‌های اقتصادی نیز تاثیرگذار است، تلقی کرد. در شرایط حال حاضر که صنایع فولادی کشور بیش از هر زمان دیگری با چالش‌های اساسی رو‌به‌رو هستند، حفظ پایداری تولید هدفی است که الزامات متعددی را می‌طلبد؛ الزاماتی که می‌توانند در بطن مفهومی کلی به نام بهره‌وری عملیاتی قرار بگیرند. شرکت جهان فولاد سیرجان نیز با نگاه دقیق خود به وضعیت موجود، استراتژی‌های موثری را در راستای ارتقای بهره‌وری عملیاتی خود اتخاذ کرده است و در مسیر آن‌ها حرکت می‌کند.

۳۱ مرداد ۱۴۰۴
  • تحلیل
  • محصولات میانی فولاد خام
حرکت پردامنه شرکت آهن و فولاد ارفع در مسیر تحقق توسعه پایدار مزیت‌های شرکت آهن و فولاد ارفع در راستای ارتقای قدرت رقابت

در محیط رقابتی و پیچیده کسب‌وکار، توانایی مدیریت هوشمند و کاهش هدررفت منابع عامل تعیین‌کننده‌ای برای ارتقای بهره‌وری عملیاتی پیشرفت و موفقیت بنگاه‌های اقتصادی و صنعتی به شمار می‌آید. شرکت آهن و فولاد ارفع به عنوان شرکتی پیشرو در صنعت فولاد کشور، با تلفیق فناوری‌های نوین و سامانه‌های پایش تحت وب در راستای بهبود و بهینه‌سازی مصرف منابع گام برداشته است. این اقدامات هدفمند با مدیریت و بازیابی پسماندها و استفاده از تجهیزات مکانیزه، همگرایی پایداری را برای ارفع رقم می‌زنند که این مسئله منجر به رعایت الزامات زیست‌محیطی در این شرکت شده‌ است. به این ترتیب به جرات می‌توان گفت شرکت آهن و فولاد ارفع با ارتقای بهره‌وری و همسوسازی اهداف پایداری، تجلی تولید کارآمد و با بهره‌وری بالا در صنعت فولاد کشور به شمار می‌آید.

۳۱ مرداد ۱۴۰۴
فهرست