گزارش‌ های اقتصاد جهان

استفاده از زغال‌سنگ به عنوان منبع انرژی فسیلی، به رغم دارا بودن مزایایی از جمله ارزان بودن و یا پتانسیل دسترسی گسترده به آن در برخی از مناطق، آلوده‌کننده‌ترین منبع انرژی شناخته می‌شود که آثار زیانبار آن بر سلامت انسان و محیط‌زیست غیرقابل انکار است. اهمیت این امر زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم مشکلات حاصل از مصرف این منبع انرژی نه‌تنها گریبان نسل کنونی جهان را خواهد گرفت، بلکه مسائل بزرگ‌تری را نیز برای نسل‌های آینده ایجاد خواهد کرد. با این حال، همچنان میزان مصرف زغال‌سنگ در بسیاری از نقاط دنیا رو به افزایش است و چالش‌های زیادی پیشِ‌روی کاهش مصرف جهانی از این منبع انرژی است که برای حل آن‌ها، تمامی کشورها باید با یکدیگر همکاری کنند. با این تفاسیر، تردیدی نیست که فاصله گرفتنِ هر چه زودتر از مصرف زغال‌سنگ و حرکت به سمت افزایش استفاده از انرژی‌های پاک، شرایط بهتری را برای زندگی نسل کنونی و حتی نسل‌های آتی فراهم خواهد کرد.

در عصر حاضر، از حوزه گردشگری به عنوان یکی از عناصر جدایی‌ناپذیر در رشد و توسعه کشورها یاد می‌شود. تاثیر توسعه این بخش، گستره بزرگی از وضعیت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تا نقش انکارناپذیر آن در رشد اقتصادی جوامع را به شکل مستقیم و غیر‌مستقیم در بر می‌گیرد. از این رو، کشورها علاوه بر سعی در حفظ منابع طبیعی خود، همواره در پی توسعه زیرساخت‌های لازم برای بهره‌مندی حداکثری از مزایای قابل حصول از بخش گردشگری هستند. شاخص‌های متعددی برای بررسی کشورهای بزرگ این حوزه وجود دارد که در این گزارش به ارزش افزوده ایجاد شده توسط بخش گردشگری، تعداد شغل‌های ایجاد شده و ورود گردشگر بین‌المللی پرداخته شده است.

سازندگان تلفن‌های همراه، با علم به اهمیت این دستگاه و چشم‌انداز روشنی که آینده صنعت تولید موبایل پیشِ‌رو دارد، همواره در تلاش‌اند که با تولید گوشی‌های متنوع با قیمت‌ها و کیفیت‌های گوناگون، بتوانند در بازارهای بین‌المللی حضور یابند و سهم خود از تجارت جهانی را افزایش دهند، زیرا این امر مزایای فراوانی از جمله رشد اقتصادی، بهره‌مندی از فناوری‌های به‌روز و افزایش اشتغال‌زایی را برای کشورها در پی دارد. در چند سال اخیر، افزایش تعداد کاربران تلفن‌های همراه موجب رشد شگرف تجارت بین‌المللی‌ موبایل‌ شده که تاثیر بسزایی را در بهبود کیفیت تلفن همراه داشته است. با این حال، نمی‌توان از تاثیر رویدادهای سیاسی و اقتصادی در تجارت جهانی این دستگاه ضروری و مهم جوامع امروزی چشم‌پوشی کرد. به همین دلیل، به رغم اهمیت تلفن‌های همراه، در برخی از سال‌ها، تجارت ‌بین‌المللی گوشی‌های تلفن تغییراتی کرده‌ است.

سابقه تاریخی رقابت بر سر میزبانی مناسبات ورزشی جهان به تولد مجدد المپیک مدرن ۱۸۹۶ یونان باز می‌گردد. اغلب کشورهای جهان در گام نخست این رقابت را با در سر پروراندن هدف ارتقای موقعیت خود در صحنه جهانی و  کسب شهرت در بازارهای بین‌المللی آغاز می‌کنند. کشورهایی که موفق به میزبانی رویدادهای ورزشی جهانی چون المپیک و جام جهانی می‌شوند با سرمایه‌گذاری‌های کلان و صرف میلیاردها دلار، در این امید هستند که شاهد رونق اقتصاد خود از طریق گسترش بخش گردشگری و ثمردهی توسعه‌های زیرساختی خود باشند. برخی از این کشورها بازده سرمایه‌گذاری خود را می‌بینند و به شکوفایی اقتصادی دست می‌یابند، درحالی که برخی دیگر در پایان با انبوهی از بدهی‌های انباشته که پرداخت‌ آن ممکن است تا دهه‌ها به طول بیانجامد، مواجه می‌شوند.

بسیاری از کشورها در حال تغییر مسیر به سمت جهانی شدن و تمرکز بر ارتقای رشد اقتصادی از طریق یکپارچگی منطقه‌ای و بین‌المللی‌اند. در این بین، تجارت میان کشورها اساس و بنیان این جهت‌گیری و حرکت به سمت رشد اقتصادی است. میان تجارت و درآمد ملی کشورها رابطه‌ای مستقیم برقرار است. افزایش تجارت تشکیل سرمایه فیزیکی و انسانی را در پی دارد که سبب افزایش درآمد ملی و رشد اقتصادی می‌شود. این امر برای ایران، که مرز‌های آبی و زمینی گسترده‌ای‌ با کشورهای همسایه متعدد دارد که بسیاری از آن‌ها در زمره کشورهای درحال‌توسعه قلمداد می‌شوند، بسیار مهم است. نگاهی به آمار تجارت پاکستان، یکی از همسایگان ایران، نشان می‌دهد که در سبد وارداتی این کشور کالاهایی وجود دارد که کشورمان از امکان تولید آن‌ها برخوردار است؛ با این حال، ایران سهم قابل توجهی در تامین نیاز بازار پاکستان ندارد.

زمان زیادی از استقلال آمریکا، به عنوان یکی از قطب‌های اقتصادی حال حاضر جهان، نمی‌گذرد. وقوع یک دوره جنگ داخلی  علیه استعمارگران که منجر به استقلال آمریکا شد و یک دوره جنگ دریایی علیه بریتانیا  و تحمل مشقت‌های اقتصادی ناشی از هر دو جنگ سبب شد که تجار آمریکایی به جای تجارت به تولید کالا در آمریکا روی آورند که  این آغازی بر رونق تولید و شکوفایی اقتصادی در آمریکا بود. در کنار حفظ و ارتقای توان تولید داخلی،  بهره‌برداری‌های اقتصادی آمریکا از وقوع جنگ در دیگر نقاط جهان از جمله جنگ‌های جهانی اول و دوم در راستای افزایش موجودی ذخایر طلای خود و تثبیت دلار به عنوان تنها پول ملی قابل مبادله با طلا و تبدیل آن به یک دارایی ذخیره‌ای در جهان و همچنین نفوذ در بازار انرژی از طریق توافق با اعضای اوپک و قرار دادن دلار به عنوان پول رایج در مبادلات این بازار سبب شد که به مرور در طول زمان این کشور بر اقتصاد جهانی تسلط یابد و به یکی از قطب‌های صنعت، کشاورزی و تکنولوژی حال حاضر جهان تبدیل شود.

از لحاظ تاریخی، منابع طبیعی، تمامیت ارضی و تفکرات ایدئولوژیک، عوامل محوری بروز درگیری‌های نظامی در سراسر جهان محسوب می‌شوند. در حالی که دسترسی به منابع طبیعی برای دستیابی به رشد اقتصادی کشورها ضروری است، تمامیت ارضی نیز به همان اندازه مولفه‌ای تعیین‌کننده در تقابلات و منازعات کشورها و جوامع تلقی می‌شود، زیرا کشورها همواره به دنبال دفاع یا گسترش مرزهای خود در برابر تهدیدات یا ادعاهای تاریخی هستند. علاوه بر این، تفاوت‌های ایدئولوژیک نیز در چند دهه گذشته به طور قابل توجهی تنش‌ها و درگیری‌ها را در سطح جهان تشدید کرده است. از آنجایی که کشورها همواره به دنبال راهی برای تضمین منافع و هویت خود در صحنه جهانی هستند، شاید بتوان گفت ترکیب این عناصر در کنار یکدیگر به ادامه‌دارشدن جنگ‌ها در طول تاریخ دامن زده است.

گرایش فزاینده به بهره‌گیری از هیدروژن به عنوان حامل انرژی پاک و بازیگر کلیدی در گذار به آینده انرژی پایدار، چشم‌انداز تجارت جهانی این گاز صنعتی را امیدوارکننده‌تر از قبل ساخته است، به طوری که کشورهای با پتانسیل‌های انرژی تجدیدپذیر با سرمایه‌گذاری در تولید هیدروژن کم‌کربن، رشد قابل توجهی در صادرات و اقتصاد خود تجربه خواهند کرد و کشورهای با منابع انرژی تجدیدپذیر محدود نیز با وارد کردن هیدروژن از مزایای امنیت انرژی در اقتصاد خود بهره خواهند برد. براساس پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی، انتظار می‌رود که بیش از ۱۵ میلیون تن هیدروژن کم‌کربن تا سال ۲۰۳۰ در سراسر جهان صادر شود که آمریکای لاتین و استرالیا بیش از نیمی از آن را به خود اختصاص خواهند داد.

نظر به روند کربن‌زدایی از فعالیت‌های اقتصادی در جهان، گسترش استفاده از هیدروژن سبز به جای سایر عوامل کاهنده مبتنی بر کربن در تولید آهن‌اسفنجی، به عنوان یک راهکار برای کربن‌زدایی از صنعت فولاد دنبال می‌شود. آمارها نشان می‌دهند که سالانه حدود ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار تن هیدروژن در صنعت فولاد به مصرف می‌رسد که البته به دلیل سهم بالای سوخت‌های فسیلی در تولید هیدروژن در شرایط فعلی، نمی‌توان آن را چندان در راستای کربن‌زدایی از صنعت فولاد در نظر گرفت. تحقق صنعت فولاد سبز بر پایه هیدروژن مستلزم آن است که هیدروژن مصرفی در صنعت فولاد با استفاده از فناوری الکترولیز تولید شده و برق مورد نیاز آن نیز به صورت کامل از نیروگاه‌های تجدیدپذیر تامین شده باشد، موضوعی که تا زمان بالا بودن هزینه‌های تولید و عرضه هیدروژن الکترولیتی و برق تولیدشده از منابع تجدیدپذیر میسر نخواهد بود.

نقشی که صنایع معدنی در زنجیره‌های تامین دارند، سبب شده است تا سرمایه‌گذاری در این زمینه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شود. در این میان، در صنایع فولاد و آلومینیوم به دلیل حجم تولید و دامنه گسترده تقاضا، طی سال‌های گذشته پروژهای متعددی با صرف ده‌ها میلیارد دلار مخارج سرمایه‌ای اجرایی شده‌اند. شرکت‌های آرسلورمیتال و شوگانگ پکن در سال ۲۰۲۳ به ترتیب ۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار و ۵۷۴ میلیون دلار در تولید فولاد سرمایه‌گذاری کرده‌اند. شرکت‌های آلومینیوم چین و هونگ‌کیائوگروپ که از جمله بزرگترین تولیدکنندگان آلومینیوم در جهان به حساب می‌آیند در سال ۲۰۲۳ به ترتیب حدود ۹۳۴ میلیون دلار و ۸۵۵ میلیون دلار در تولید آلومینیوم سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

جهان در مسیر رشد اقتصادی و تامین کالاها و زیرساخت‌های مورد نیاز بشر به شدت به تامین مواد اولیه وابسته است. نیازی که با توجه به روند فزاینده جمعیت و تقاضا و تغییر الگوهای مصرف در سال‌های آینده، بیشتر نیز خواهد شد. استرالیا، شیلی، چین، کانادا، ایالات متحده آمریکا و برزیل از جمله قدرت‌های معدنی جهان به حساب می‌آیند که بخش مهمی از مواد معدنی مورد نیاز جهان را تامین می‌کنند. با این حال، در برخی از کشورهای یادشده از جمله استرالیا، در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری در عرصه توسعه فعالیت‌های معدنکاری به صورت چشمگیری کاهش یافته؛ موضوعی که نگرانی‌هایی را در خصوص تحقق برخی از چشم‌اندازها نظیر اقتصاد سبز و توسعه پایدار برانگیخته است.

نگرانی‌های مرتبط با گرمایش کره‌زمین جریان سرمایه‌گذاری در بخش انرژی را متحول ساخته است و در حالی که به لحاظ تاریخی عمده سرمایه‌گذاری به سوخت‌های فسیلی تعلق داشته است در حال حاضر سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های پاک سهم بیشتری را به خود اختصاص می‌دهد. این در حالی است که شتاب روبه‌رشد سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک بین کشورها یکسان نیست و کشورهای توسعه‌یافته بیش از دو‌سوم از سرمایه‌گذاری در این بخش را به خود اختصاص می‌دهند. البته باید توجه داشت که جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی نیز در راستای پر کردن شکاف تامین مالی برای برخی کشورها و تسهیل انتقال فناوری انرژی‌ پاک بین کشورها ظاهر شده است و نقش بی‌بدیلی در  پروژه‌های سرمایه‌گذاری انرژی جهانی ایفا می‌کند.