نگاهی به جایگاه استخراج معادن طلا، کرومیت، منگنز و بوکسیت در اقتصاد ایران
مقدمه
استقلال اقتصادی و توسعه پایدار در هر کشور زمانی تحقق می‌یابد که درآمدهای آن به یک عامل اقتصادی محدود نباشد. هر قدر بخش‌های درآمدزا افزایش پیدا کنند، به طور مطلوب‌تری می‌توان نوسانات و تحولات اقتصادی کشور را کنترل کرد. به همین دلیل، در ایران، افزایش سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها و رشد صادرات غیرنفتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با توسعه بخش معدن، خصوصا معادن فلزی که پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده با تقاضای بیشتری روبه‌رو باشند، می‌توان از وابستگی یک‌سویه اقتصاد به نفت جلوگیری کرد. سرمایه‌گذاری در بخش اکتشاف و استخراج کانسارهای معدنی موجود می‌تواند علاوه بر رشد اقتصادی و صنعتی، از نظر اشتغال هم نقشی بسیار مهم و حیاتی ایفا کند.
تاثیر استخراج از ذخایر
ایران طیف وسیعی از کانسارهای معدنی را در خود جای داده و در زمره غنی‌ترین کشورهای جهان از نظر منابع معدنی قرار دارد، اما با وجود این پتانسیل‌های بالقوه، به نظر می‌رسد که نتوانسته است از این فرصت برای رشد اقتصادی بهره کافی ببرد. در این مطلب، به استخراج ذخایر فلزات بررسی‌نشده در بخش‌های دیگر از جمله طلا، کرومیت، منگنز و بوکسیت پرداخته می‌شود.
با اینکه در سال‌های اخیر سیاست‌های کلان اقتصادی ایران بر متنوع کردن اقتصاد و افزایش سهم تولیدات غیرنفتی و فعال کردن سایر بخش‌های غیرنفتی از جمله بخش معدن تاکید داشته، چالش‌های موجود در این عرصه مانعی در مسیر در حوزه اکتشاف و استخراج معادن فلزی کشور بوده است. آگاهی از وجود ذخایر فلزی باارزشی همچون طلا، کرومیت، منگنز و بوکسیت و سایر کانسارهای فلزی مثل آنتیموان، نیکل و تیتانیوم فرصتی را برای یک سرمایه‌گذاری دوراندیشانه فراهم می‌کند. در برخی مواقع، تامین مالی از سمت دولت می‌تواند گامی در راستای رفع موانع موجود باشد. با وجود این، به عقیده بسیاری، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی گره‌گشای مشکلات این بخش خواهد بود. بخش عمده سرمایه‌گذاری‌ها در معادن کشور در اختیار بخش دولتی است و در این بخش، آن‌چنان‌که باید رویکرد قدرتمندی در زمینه توسعه اکتشافات شکل نگرفته است. بر اساس آمارها، تعداد معادن خصوصی بیشتر از دولتی است، اما از نظر حجم ذخیره ماده معدنی و میزان برداشت، سهم بخش خصوصی در برابر بخش دولتی بسیار ناچیز است. از دلایل استقبال نکردن از سرمایه‌گذاری می‌توان به بوروکراسی‌های موجود، نیاز به سرمایه بسیار بالا و دورنمای طولانی‌‌مدت سودآوری استخراج از معادن اشاره کرد. چالش تحریم‌ها نیز در برخی برهه‌های زمانی باعث خروج سرمایه‌گذار خارجی از پروژه‌ها شده و یکی از دلایل نوسان ارزش سرمایه‌گذاری در سال‌های مختلف همین مسئله بوده است.
بر اساس آمارها، بیشترین میزان سرمایه‌گذاری در حوزه استخراج فلزات مورد بررسی به طلا اختصاص دارد که این مسئله با توجه به تقاضای بالا و قیمت این فلز قابل‌توجیه است. ارزش سرمایه‌گذاری در استخراج طلا از معادن در سال 1397 برابر با 120 میلیارد و 375 میلیون ریال (ثابت سال 1390) بوده است که این میزان 63 درصد از کل سرمایه‌گذاری‌ها در این بخش را شامل می‌شود. کرومیت و بوکسیت نیز، با توجه به پیشرفت روزافزون تکنولوژی و صنعت و نیاز بیشتر به آلومینیوم و فولادهای کروم‌دار، از منابع معدنی استراتژیک به شمار می‌روند. نیکل و منگنز دیگر فلزاتی هستند که چشم‌انداز فراگیر شدن اتومبیل‌های برقی در آینده و نیاز به این فلزات برای ساخت باتری خودروها اهمیت وجود آن‌ها را افزایش می‌دهد.
در نمودار 1، می‌توان مجموع ارزش سرمایه‌گذاری‌ها در بخش استخراج از معادن فلزی مورد بررسی را مشاهده کرد. چنان‌که دیده می‌شود، ارزش سرمایه‌گذاری در این بخش از 106 میلیارد و 190 میلیون ریال (ثابت سال 1390) در سال 1388، پس از طی کردن یک مسیر پرنوسان، ناگهان در سال 1396 با جهشی بیش از چهاربرابری به 431 میلیارد و 120 میلیون ریال (ثابت سال 1390) افزایش یافت. البته دلیل این جهش را می‌توان رشد قابل‌توجه سرمایه‌گذاری‌ها در استخراج معادن طلا عنوان کرد. پس از آن، در سال 1397 ارزش سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه مورد بررسی بیش از 50 درصد افت کرد و مقدار 189 میلیارد و 118 میلیون ریال (ثابت سال 1390) را به ثبت رساند.
نمودار 1. مجموع سرمایه‌گذاری‌ها در بخش استخراج از معادن فلزی مورد بررسی
چنان‌که گفته شد، در سال‌های آینده تقاضا برای این فلزات افزایش خواهد یافت؛ از این رو، لازم است برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری برای استخراج این منابع در دستور کار قرار بگیرد. سرمایه‌گذاری در این معادن، با توجه به کاربردهای این فلزات در صنایع، علاوه بر پیشرفت صنعتی و اقتصادی کشور، موجب اشتغال‌زایی در سطح گسترده نیز خواهد شد.
با توجه به چشم‌انداز صنایع محل مصرف این فلزات و همچنین رشد سرمایه‌گذاری‌ها در استخراج از معادن مذکور، پیش‌بینی می‌شود که مجموع سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه در سال 1405 به 256 میلیارد و 837 میلیون ریال (ثابت سال 1390) افزایش یابد که بیش از 67 درصد از این میزان به استخراج طلا اختصاص خواهد داشت.
بازده بالای استخراج طلا
لازم است که فرصت برخورداری از ذخایر فلزات گران‌بهایی همچون طلا و فلزات خوش‌آتیه‌ای مثل نیکل و منگنز مغتنم شمرده شود و با افزایش سرمایه‌گذاری در بخش معادن و استخراج این فلزات، به دستاوردهای مطلوب اقتصادی و صنعتی دست پیدا کرد. درآمدهای بخش معدن می‌تواند یکی از امیدهای اقتصاد ایران برای رهایی از اتکا به نفت باشد. با افزایش سرمایه‌گذاری در حوزه استخراج معادن فلزی و توسعه زیرساخت‌ها، می‌توان اقتصاد کشور را بهبود بخشید. بر اساس پیش‌بینی کارشناسان، بالا رفتن تقاضا در سال‌های آینده به افزایش قیمت این فلزات منجر خواهد شد و ارزش افزوده ایجادشده در این بخش هم روندی روبه‌رشد خواهد داشت. همچنین انتخاب روش استخراج صحیح با بررسی پارامترهای مختلف جغرافیایی و با توجه به کانسار فلز مورد استخراج نیز یکی از مواردی است که به افزایش بهره‌وری و ایجاد ارزش افزوده بیشتر معدن‌کاری منجر می‌شود.
در نمودار 2، روند تغییرات ارزش افزوده استخراج فلزات مذکور از معادن و سهم آن از اقتصاد آورده شده است. مطابق انتظار، ارزش افزوده ایجادشده در استخراج از معادن طلا بیشتر از سایر کانسارهای فلزی است. یکی از عوامل تاثیرگذار در ارزش افزوده استخراج از معادن طلا را می‌توان رشد قیمت جهانی طلا در برهه‌های مختلف اقتصادی دانست.
نمودار 2. مجموع ارزش افزوده ایجادشده در استخراج از معادن فلزی و سهم از اقتصاد
همان‌طور که مشاهده می‌شود، مجموع ارزش افزوده ایجادشده از استخراج معادن فلزی مورد بررسی در سال‌های اخیر روند پرنوسانی را طی کرده، به طوری که در سال 1388 مقدار 947 میلیارد و 684 میلیون ریال (ثابت سال 1390) بوده و تا سال 1395، پس از افت‌وخیزهای فراوان، به 938 میلیارد و 133 میلیون ریال (ثابت سال1390) رسیده است. اما این میزان در سال 1397، با جهشی دوبرابری، به 2 هزار و 23 میلیارد ریال (ثابت سال 1390) افزایش یافت. بدیهی است که با ایجاد ارزش افزوده بیشتر، معادن فلزی سهم بیشتری از اقتصاد را کسب خواهند کرد. این سهم که در سال 1388 برابر با 0.01 درصد بوده، در سال 1397 و با بیشتر شدن ارزش افزوده، به 0.03 درصد افزایش یافته است.
گفتنی است که بر اساس پیش‌بینی‌ها، ارزش افزوده استخراج معادن در سال‌های پیشِ‌رو روندی صعودی خواهد داشت و در سال 1405 به 2 هزار و 129 میلیارد ریال (ثابت سال 1390) خواهد رسید. از دلایل این افزایش می‌توان به بیشتر شدن سرمایه‌گذاری‌ها و نیز بالا رفتن قیمت جهانی فلزات در پی افزایش تقاضا اشاره کرد.
مطالب مرتبط
- تحلیل
- سنگ‌آهن, معدن
در زنجیره فولاد کشور، چالش‌های متعددی نظیر ناترازی انرژی، ضعف در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تامین پایدار مواد اولیه منجر به کاهش بهره‌وری و افزایش آسیب‌ها و عدم‌النفع مالی و فنی شده است که تاثیرات منفی آن را می‌توان در کاهش تولید محصولات زنجیره مشاهده کرد. شرکت صنعتی و معدنی اپال پارسیان سنگان نیز در سال ۱۴۰۳ با حدود ۱۶۰۰ ساعت توقف تولید در واحد گندله‌سازی و ۳۰۰ ساعت توقف در واحد تولید کنسانتره به دلیل ناترازی انرژی روبه‌رو بوده و این عدم استفاده از ظرفیت تولید، موجب از دست رفتن ارزش افزوده قابل توجهی شده است. این شرکت به منظور مدیریت مصرف انرژی و آب و توسعه زیرساخت‌ها در پروژه‌های زیربنایی مختلفی سرمایه‌گذاری کرده است تا بتواند با بهینه‌سازی مصرف منابع، عملکرد خود را بهبود ببخشد.
۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۴
- تحلیل
- آسیا و اقیانوسیه, آمریکای شمالی و جنوبی, اتحادیه اروپا, زیرساخت
با گسترش بی‌سابقه فناوری‌های هوشمند و حرکت به سوی دنیایی که در آن هوش مصنوعی نه‌تنها به رکن اساسی زیرساخت‌های مدرن بدل شده، بلکه در پیکره توسعه اقتصادی و تحول دیجیتال نیز رخنه کرده است، ضرورت تحلیل فرصت‌ها و چالش‌های این عرصه به شکلی بی‌چون‌وچرا برجسته می‌شود، چراکه همزمان با پیشرفت‌های حیرت‌انگیز در بهره‌وری سیستم‌ها، ایجاد شبکه‌های هوشمند و یکپارچه، چالش‌های نوینی همچون مدیریت داده‌های کلان، ارتقای ایمنی سایبری در برابر تهدیدات پیچیده و مهار پیچیدگی‌های فنی، معضلاتی گریزناپذیر را برای سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران به بار آورده‌اند. در سوی دیگر این معادله، رشد چشمگیر و پرشتاب بازار زیرساخت‌های هوش مصنوعی نمایان است که در سال ۲۰۲۳ به ارزش خیره‌کننده ۳۸ میلیارد دلار رسید؛ پدیده‌ای که حکایت از عزم راسخ و تلاش بی‌وقفه دولت‌ها، شرکت‌ها و ارائه‌دهندگان خدمات ابری در جهت توسعه و بهره‌برداری از ظرفیت‌های نوظهور دیجیتال دارد. این ظرفیت‌ها در پرتو مشارکت‌های استراتژیک و بهره‌گیری از زیرساخت‌های پیشرفته، نه‌تنها به ارتقای رقابت‌پذیری در عرصه جهانی انجامیده است، بلکه چشم‌اندازی روشن از آینده‌ای هوشمند، پیچیده و پرچالش را ترسیم کرده است که با مدیریت هوشمندانه و اتخاذ راهبردهای نوآورانه، می‌تواند به نقطه عطفی در تحول زیرساخت‌های مدرن بدل شود.
۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۴
- تحلیل
- صنایع الکترونیکی, صنایع خودروسازی, صنعت
در عصری که مرز میان فناوری و صنایع سنتی با سرعتی بی‌سابقه در حال محو شدن است، هوش مصنوعی نه در حاشیه، بلکه در بطن ساختار تولید، تصمیم‌گیری و نوآوری جای خوش کرده است؛ چنان‌که در پیشرفت‌های بی‌نظیر در طراحی تراشه‌های نانومتری، شبیه‌سازی هوشمند فرمولاسیون‌های دارویی جدید، سیستم‌های پیشرفته در بهینه‌سازی تولیدات غذایی و پوشاک و خودروهای خودران که آینده حمل‌ونقل را متحول می‌سازند، رد پای الگوریتم‌هایی دیده می‌شود که نه فقط سرعت و دقت، بلکه قوه تخیل و قابلیت تطبیق را نیز به فرایندهای صنعتی تزریق کرده‌اند. بررسی چگونگی رسوخ هوش مصنوعی به تاروپود صنایع گوناگون، منظری جامع از اثر آن را در تحولات صنایعی چون خودروسازی، هوافضا، لوازم خانگی، صنایع دارویی و غذایی ترسیم می‌کند تا نشان دهد چگونه این فناوری با چهره‌هایی متفاوت و عملکردهایی بی‌شمار، در حال بازتعریف آینده تولید، مصرف و صنعت است.
۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۴
- تحلیل
- آسیا و اقیانوسیه, آمریکای شمالی و جنوبی, اتحادیه اروپا
هوش مصنوعی همچون انقلابی فناورانه به گونه‌ای بی‌سابقه الگوهای جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و سرمایه‌گذاری خطرپذیر را دستخوش دگرگونی کرده و با شکستن ساختارهای پیشین و ایجاد قطب‌های نوظهور فناوری به ویژه در سیلیکون‌ولی، پکن و پاریس، مسیر سرمایه‌های کلان را به سوی خود معطوف ساخته است. این روند، نه‌تنها قطب‌های دیرینه‌ای را با چالشی دشوار در جذب سرمایه مواجه کرده، بلکه با ایجاد همگرایی میان قدرت‌های فناوری، سیستم‌های نوآوری را به شیوه‌ای نوین سازمان‌دهی کرده است؛ جریانی که ضمن تسریع در رشد درآمدی استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی و تمرکز سرمایه‌گذاری‌های کلان در تعداد محدودی از شرکت‌ها، به سبب رویکرد همسوی سرمایه‌گذاران و ورود شرکت‌های بزرگ فناوری به این عرصه با چالش‌های پایداری بلندمدت، مسائل اخلاقی، مصرف انرژی و ضرورت یافتن جایگاه‌های خاص در رقابت با بازیگران بزرگ نیز دست‌وپنجه نرم می‌کند. با این همه، مهاجرت بنیان‌گذاران استارت‌آپ‌ها به کانون‌های اصلی سرمایه‌گذاری و تداوم رقابت میان شرکت‌های پیشرو، همچنان بر پیچیدگی‌های این مسیر افزوده و دولت‌ها را به بازاندیشی در سیاست‌های خود برای بهره‌برداری از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی وا داشته است.
۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۴