ماهنامه شماره 164

• تحلیل
• انرژی, زیرساخت

از زمان حفر نخستین چاه نفتی در سال ۱۲۸۷ تا کنون، برخی زیرساخت‌های صنعت نفت و گاز در کشور علی‌رغم تمامی محدودیت‌های بین‌المللی، پیشرفت قابل توجهی را تجربه کرده است. طبق آمارهای ارائه‌شده، حوزه اکتشاف و حفاری به منظور توسعه میادین جدید نفتی و گازی، از عملکرد مناسبی برخوردار نبوده، در حالی که وضعیت حفاری‌های تعمیراتی و تکمیلی نسبتا با ثبات بوده است. مجموع طول خطوط لوله انتقال نفت و گاز کشور حدود ۱۷ هزار کیلومتر گزارش شده که تقریبا معادل ۱.۳ درصد از طول کل خطوط لوله انتقال نفت و گاز جهان است. همچنین، ایران از ۵ پایانه نفتی و گازی در مناطق شمالی و جنوبی کشور برخوردار است که این مسئله ضمن ایجاد پویایی برای بخش انرژی کشور، امکان بهره‌برداری از فرصت سوآپ‌های نفتی و گازی را فراهم آورده است.

• تحلیل
• انرژی, تولید، هزینه و درآمد ملی

ایران به لحاظ برخورداری از ذخایر نفت و گاز، جزو برترین کشورهای جهان محسوب می‌شود. مروری بر آمار مربوط به تجارت و تولید ناخالص داخلی بیانگر آن است که نفت و گاز سهم قابل توجهی از اقتصاد ایران دارند. در سال ۱۳۸۳، تقریبا ۷۷ درصد از حجم صادرات کشور مربوط به نفت خام و فرآورده‌های آن و همچنین گاز طبیعی بوده که این رقم تا سال ۱۳۹۹ به حدود ۴۱ درصد کاهش یافته است. همچنین سهم گروه نفت از حجم اقتصاد ایران در فاصله زمانی ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۹ با کاهش ۱۴.۵ واحد درصدی به ۱۳.۵ درصد رسیده است. این آمارها نشان می‌دهد علی‌رغم اقدامات صورت‌گرفته، نفت و گاز همچنان نقش تعیین‌کننده‌ای در اقتصاد کشور دارد. وابستگی اقتصاد ایران به ذخایر طبیعی، کشور را به صورت بالقوه و بالفعل در معرض ابتلا به بیماری هلندی قرار داده است. بر این اساس، با توجه به این که درآمدهای نفتی از طریق بودجه عمومی دولت به اقتصاد تزریق می‌شود، لازم است تا در بودجه‌ریزی‌های سالانه توجه ویژه‌ای به این موضوع شود.

• تحلیل
• انرژی

امروزه نفت و فراورده‌های آن یکی از منابع مهم تامین انرژی و مواد اولیه اساسی در صنایع پتروشیمی و شیمیایی برشمرده می‌شوند و به همین دلیل از نقشی استراتژیک در جهان برخوردار هستند. آمارها نشان می‌دهند مصرف نفت در طول چند دهه گذشته به شکل قابل توجهی افزایش یافته است که البته بخش زیادی از این افزایش مصرف به کشورهای در حال توسعه‌ای مانند هندوستان و چین وابسته است. نگاهی به آمارها نیز نشان می‌دهد میزان مصرف نفت و فراورده‌های نفتی در کشورها ارتباط مستقیمی با میزان توسعه‌یافتگی و سطوح رشد صنعتی آن‌ها دارد و بر همین اساس، امروز کشورهای ایالات متحده آمریکا و چین بزرگترین مصرف‌کنندگان نفت جهان برشمرده می‌‌شوند و حدود یک‌سوم از مصرف نفت دنیا را به خود اختصاص می‌دهند. انتظار می‌رود با تداوم مسیر رشد صنعتی، اقتصادی و افزایش جمعیت جهان، مصرف و تقاضای آن نیز با هدایت کشورهای توسعه‌یافته افزایش یابد.

• تحلیل
• انرژی

تقاضای فزاینده برای انرژی و مواد شیمیایی مصرفی در صنایع مختلف، همگام با رشد جمعیت جهان شکل گرفت. از آنجایی که تاسیسات پالایشگاهی و پتروشیمیایی، نقشی تعیین‌کننده در فرآوری و تبدیل نفت خام و گاز طبیعی به مواد پراهمیت از جمله سوخت مصرفی بخش‌ حمل‌ونقل و مواد شیمیایی خام برای فرایند‌های صنعتی را برعهده دارند، می‌توان از آن‌ها به عنوان اجزای ثابت زنجیره تامین یاد کرد که جریان ثابت محصولات پالایش‌شده به مصرف‌کنندگان و صنایع را در سراسر جهان تضمین می‌کنند. بدون وجود پتروشیمی و پالایشگاه، صنعت نفت وگاز قادر به فرآوری و توزیع کارآمد محصولات خود نیست، که این موضوع در نوع خود اختلال گسترده‌ای را در روند اقتصاد جهانی به دنبال دارد.

• تحلیل
• آلومینیوم

امروز حفظ و ارتقای جایگاه کسب‌و‌کار، اتخاذ استراتژی‌ها و رویکردهای نوینی را می‌طلبد. در واقع امروز دیگر با در پیش گرفتن رویکردهای گذشته نمی‌توان رویای رشد و توسعه را در سر پروراند که این مسئله به دلیل رشد فزاینده دانش و تکنولوژی و افزایش فضای رقابت در میان کسب‌و‌کارها است. ارزش‌آفرینی و خلق ارزش مضاعف از جمله رویکردهایی است که در حال حاضر به ضرورتی برای تداوم بقا و رقابت‌پذیری هر بنگاه اقتصادی تبدیل شده است و بی‌تردید اهمیت آن در آینده پررنگ‌تر نیز خواهد شد. شرکت آلومینای ایران نیز از جمله شرکت‌هایی است که گام‌های بلندی را در راستای ارزش‌آفرینی بیشتر در صنعت آلومینیوم کشور برداشته است؛ شرکتی که تنها تولیدکننده پودر آلومینا در ایران به شمار می‌آید.

• یاد‌داشت
• آهن اسفنجی, محصولات میانی فولاد خام

در فضای رقابتی و تحولی صنعت فولاد، بنگاه‌هایی موفق عمل می‌کنند که بتوانند با در پیش گرفتن رویکردهای نوین در حوزه فعالیت خود، علاوه بر تثبیت موقعیت خود، ارزش افزوده مضاعفی را خلق کنند. شرکت صنعت فولاد شادگان یکی از نام‌آشناترین فعالان صنعت فولاد کشور است که از ابتدا اتخاذ راهبردهای هدفمند را مبنای فعالیت و ارزش‌آفرینی چندبرابری خود قرار داده است و امروز با استفاده از سیاست‌های توسعه سبد محصولات ارزش‌افزا، برنامه‌های توسعه را در قالب احداث واحدهای تولید آهن‌اسفنجی، شمش بیلت و اسلب عریض فولادی دنبال می‎کند. برنامه‌های در دست اقدام این شرکت که منجر به ارائه محصولات جدید و توسعه صادرات می‌شود، در کنار استراتژی ورود به مباحث تولید فولاد سبز به رشد درآمدهای ارزی و خلق ثروت مضاعف شرکت صنعت فولاد شادگان کمک شایانی خواهد کرد.

• یاد‌داشت
• معدن

خلق ارزش مضاعف در صنعت فولاد نیازمند تدوین برنامه‌های راهبردی و سرمایه‌گذاری برای افزایش ظرفیت تولید حلقه‌های زنجیره است. از آنجایی که ایران کشوری غنی به لحاظ ذخایر سنگ‌آهن به شمار می‌آید، سرمایه‌گذاری برای بهره‌برداری از این منابع معدنی نقطه عطف درآمدزایی محسوب می‌شود. شرکت فرآوری معدنی اپال کانی پارس که از فعالان زنجیره فولاد کشور محسوب می‌شود، ارزش‌آفرینی را از حلقه نخست زنجیره آغاز کرده است و به واسطه برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری هدفمند انجام‌شده، با تولید آهن‌اسفنجی بیشترین ارزش افزوده را ایجاد می‌کند. این شرکت با توسعه ناوگان معدنی و سرمایه‌گذاری افزایش ظرفیت تولید محصولات زنجیره، حرکت پرشتابی را برای حفظ و ارتقای ارزش‌آفرینی شروع کرده است. شرکت فرآوری معدنی اپال کانی پارس در این مسیر با ریسک‌ها و عدم‌قطعیت‌های فراوانی مواجه می‌شود که تاثیرپذیری کمتر از آن‌ها به جز برنامه‌ریزی درون‌شرکتی به برنامه‌ریزی کلان نیاز دارد.

• تحلیل
• محصولات فولادی, محصولات میانی فولاد خام

اهمیت موضوع استفاده از منابع طبیعی و خدادادی کشور در مسیر خلق ارزش مهمترین راهکار برای تحقق و تسریع رشد اقتصادی کشور برشمرده می‌شود. در این بین صنعت فولاد، با توجه به گستره فعالیت‌ها و وابستگی به بسیاری از صنایع بالادستی و پایین‌دستی می‌تواند نقش مضاعفی را در ارزش‌آفرینی در کشور داشته باشد. شرکت جهان فولاد سیرجان از جمله شرکت‌های فعال در این زنجیره به شمار می‌آید که همواره در جهت تکمیل زنجیره ارزش فولاد و خلق ارزش افزوده بیشتر در این صنعت حرکت کرده است. این شرکت که از مزیت‌های نسبی متعدد و مهمی در حوزه شرایط جغرافیایی و سبد محصولات متنوع برخوردار است در مسیر ارتقای عملکرد توانسته است رکوردهای متعددی را در حوزه تولید و درآمدزایی به ثبت برساند.

• تحلیل
• سنگ‌آهن

منطقه سنگان خراسان با داشتن ذخایر قابل توجه سنگ‌آهن یکی از قطب‌های معدنی و صنعتی کشور به شمار می‌آید که واحدهای تولیدی متعددی را در خود جای داده است. شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان خراسان به عنوان یکی از واحدهای فعال در این منطقه، با ظرفیت تولید ۵ میلیون تن کنسانتره و ۵ میلیون تن گندله، بخش قابل توجهی از خوراک واحدهای فولادسازی کشور را تامین می‌کند. با این حال بروز چالش‎های زیرساختی تحقق برنامه‌های این شرکت را به چالش کشیده است و تداوم این شرایط عدم النفع قابل توجهی را به این شرکت وارد می‌کند. در همین راستا شرکت فولاد سنگان برای احداث نیروگاه برق بادی و سیکل ترکیبی، احداث ایستگاه بارگیرخانه ریلی و کامیونی، احداث تصفیه‌خانه شهر تایباد و انتقال آب از دشت کرات به کارخانه، سرمایه‌گذاری کرده است. با این حال توسعه زیرساخت‌های انرژی، حمل‌ونقل و افزایش ظرفیت پالایشگاهی موضوعاتی هستند که باید در هدف‌گذاری کلان کشور به آن‌ها توجهی ویژه شود تا پویایی و سودآوری در زنجیره فولاد تقویت شود.

• تحلیل
• سنگ‌آهن

در حالی زنجیره فولاد کشور مسیر توسعه را طی می‌کند که در عمل با چالش‌های فراوانی در حوزه زیرساخت‌ها روبه‌رو است و این مسئله در صورتی که برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری مناسبی برای برطرف کردن و عبور از چالش‌ها انجام نشود، کاهش تاب‌آوری زنجیره فولاد را به همراه دارد. بر همین اساس شرکت صنعتی و معدنی توسعه فراگیر سناباد سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی راهبردی برای توسعه زیرساخت‌های سخت و نرم را در دستور کار قرار داده است که نتیجه آن در تحقق اهداف و برنامه‌های تولید آشکار می‌شود. احداث تصفیه‌خانه و بازگردانی آب باطله، نیروگاه خودتامین گازی و استقرار سیستم‌های مدیریت دانش برخی از مهمترین اقدامات این شرکت برای عبور از چالش‌های زیرساختی به شمار می‌آیند.

• تحلیل
• آهن اسفنجی, محصولات فولادی, محصولات میانی فولاد خام

تامین پایدار انرژی، به ویژه برق و گاز و نیز لجستیک، از چالش‌های مهمی هستند که صنعت فولاد ایران در مسیر توسعه و فعالیت خود در سال¬های اخیر با آن‌ها مواجه بوده است. این چالش¬های آسیب‌زا، بار مالی و فنی قابل توجهی را برای واحدهای فعال در این صنعت به دنبال داشته است. شرکت مجتمع فولاد خراسان، همچون سایر واحدهای فولادساز، جزو شرکت¬های متاثر از این چالش¬هاست که برای کاهش اثرات آسیب¬های یادشده، رویکردهایی نظیر مدیریت مصرف انرژی و احداث نیروگاه و شبکه جمع‌َآوری و تصفیه فاضلاب را در دستور کار قرار داده است. این شرکت تکمیل زنجیره ارزش را نیز با احداث کارخانه تولید کنسانتره دنبال می‌کند. با این حال باید توجه داشت که افزایش ظرفیت شبکه ریلی و جاده‌ای و برطرف کردن چالش‌های تامین پایدار آب، برق و گاز نیازمند برنامه‌ریزی کلان و بلندمدت است.

• یاد‌داشت
• محصولات میانی فولاد خام

صنعت فولاد ایران در طول چند دهه گذشته با تکیه بر مزیت انرژی شکل گرفت و توسعه یافت. با این حال، در سال‌های گذشته، این صنعت که از جمله صنایع استراتژیک و اساسی اقتصاد ایران به شمار می‌آید، با چالش تامین انرژی برق در تابستان و گاز در زمستان دست‌به‌گریبان بوده است. این مسئله عدم‌النفع‌های سنگینی را برای این صنایع به دنبال دارد، به طوری که در سایر فصول سال نیز چندان قابل جبران نیست. این آسیب‌ها شامل حال شرکت فولاد خوزستان به عنوان یکی از بزرگترین فولادسازان کشور نیز شده و زیان‌های سنگینی را برای این شرکت به دنبال داشته است، به طوری که این شرکت تنها در سال جاری حدود ۵۴۵ هزار تن محصول خود را از دست داده است. با این حال، شرکت فولاد خوزستان رویکردهای ارزشمندی را برای مقابله با چالش‌های یادشده در دستور کار خود قرار داده است که به سبب آن‌ها می‌تواند سریع‌تر از گذشته در مسیر تحقق چشم‌اندازهای تعریف‌شده حرکت کند.

• تحلیل
• صنعت, معدن

بررسی شاخص‌های فعالیت بنگاه‌های اقتصادی و رتبه‌بندی آن‌ها از جنبه‌های مختلفی مانند جمع‌آوری اطلاعات، میزان تاثیرگذاری فعالیت بنگاه‌ها بر رشد اقتصادی و جهت‌گیری مناسب اهداف کلان کشور اهمیت دارد. در این راستا هر ساله فعالیت بنگاه‌های اقتصادی بر اساس ۳۳ شاخص مورد بررسی قرار می‌گیرد و شرکت‌های برتر معرفی می‌شوند. در ارزیابی صد شرکت برتر ایران شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات موفق به کسب رتبه برتر در شاخص بازده فروش در گروه‌های سرمایه‌گذاری و مالی شد. این هلدینگ با تمرکز بر توسعه بخش معدن و تکمیل زنجیره ارزش در نظر دارد تا در سال ۱۴۰۶ سود یک میلیارد دلاری را محقق کند. در این خصوص طرح‌های توسعه‌ای متعددی شامل پروژه‌های فولاد کردستان، تولید کنسانتره و گندله صبانور و ... در دست اقدام هستند.

• تحلیل
• فلزات گرانبها

طلا همواره یکی از فلزات استراتژیک و پشتوانه‌های مهم مالی برای کشورها به شمار می‌‎آید و به همین دلیل سرمایه‌گذاری برای بهره‌برداری از ذخایر معدنی طلا و تولید این فلز در جهان اهمیت بسیاری دارد. شرکت سرمایه‌گذاری صدرتامین به عنوان یکی از هلدینگ‌های سرمایه‌گذاری مطرح در کشور، رویکردهای خود را به سمت فعالسازی معادن طلا و فرآوری و تولید این فلز معطوف کرده است. این شرکت بهره‌برداری از دو معدن طلای کردستان و سیستان‌وبلوچستان و احداث کارخانه‌های فرآوری را در دستور کار قرار داده است. پروژه طلای تفتان تنها در طول مدت ۱۸ ماه، تجهیز و راه‌اندازی شده است و اکنون در مرحله تست گرم قرار دارد. پروژه طلای سقز واقع در استان کردستان نیز با برنامه‎ریزی‌های انجام‌شده در ماه‌های آینده به بهره‌برداری می‌رسد. هر یک از این دو پروژه ظرفیت تولید سالانه ۵۰۰ کیلوگرم طلای معدنی را دارند و به این ترتیب یک تن به ظرفیت تولید معدنی طلای کشور افزوده می‌شود.

• یاد‌داشت
• آهن اسفنجی, محصولات فولادی, محصولات میانی فولاد خام

مفهوم تحول دیجیتال (Digital Transformation) که به معنای به‌کارگیری قابلیت‌های فناوری دیجیتال برای بهبود رویه‌های عملیاتی است، امروز از اهمیت بالایی در فضای کسب‌وکار و اقتصاد جهان برخوردار شده است. با نگاهی به روند و تاثیرات پردامنه انقلاب‌های صنعتی و همچنین رشد و توسعه روزافزون فناوری، انتظار می‌رود که تحول دیجیتال در آینده به شدت فراگیر شود و صنایع مختلف را تحت تاثیر خود قرار دهد. بدیهی است که صنعت فولاد نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود و به نظر می‌رسد که مهندسین بهره‌بردار عهده‌دار تحول دیجیتال در صنعت فولاد باشند. از این رو، مهندسی بهره‌برداری که مدلی یکپارچه و حرفه‌ای برای صنعت‌داری فولاد به شمار می‌آید، نقش ویژه‌ای در آینده این صنعت ایفا می‌کند؛ مدلی که مبتکر حرفه‌ای آن در کشور شرکت پیشگامان بوده است.

• یاد‌داشت
• آهن اسفنجی

همانطور که تلاش‌ها برای تولید بدون انتشار کربن به یک روند جهانی تبدیل شده، فشارها در راستای حذف انتشار کربن در صنعت فولاد نیز به شدت افزایش یافته است. بدیهی است که با وجود این تحولات، امکان حذف فولاد از اقتصاد جهانی وجود ندارد و دنیا نمی‌تواند بدون فولاد به مسیر خود ادامه دهد. در «نقشه راه فناوری آهن و فولاد» در سال ۲۰۲۰، آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) تقاضای جهانی فولاد را تا سال ۲۰۵۰ به میزان ۱۰ درصد افزایش داد و اشاره کرد که فولاد تا چه اندازه در جامعه، از ساخت‌و‌ساز گرفته تا زیرساخت‌ها و حمل‌و‌نقل، ریشه دوانده است. این گزارش همچنین اشاره کرده است که بسیاری از فناوری‌های جدید و حتی پاک مانند توربین‌های بادی، پنل‌های خورشیدی و فناوری‌های جذب و ذخیره‌سازی کربن به شدت به فولاد متکی هستند.