ماهنامه شماره 184

• تحلیل
• پرورش دام و طیور, پرورش ماهی و ماهیگیری, تولید، هزینه و درآمد ملی, زراعت و باغداری

بخش کشاورزی ایران با وجود نقش اساسی در امنیت غذایی و اشتغال، سال‌هاست با چالش‌هایی همچون بهره‌وری پایین آب، الگوی نادرست کشت و ضعف در سیاست‌های حمایتی مواجه است. حدود ۹۰ درصد از منابع آب تجدیدپذیر کشور در این بخش به مصرف می‌رسد، در حالی‌که بهره‌وری آب در آن تنها حدود ۳۰ درصد برآورد می‌شود. فقدان الگوی کشت منطقه‌ای، تداوم یارانه‌های غیرهدفمند، کمبود صنایع تبدیلی، نوسان سیاست‌های صادراتی و نبود آموزش‌های ترویجی، موجب شده‌اند تا کشاورزان در بسیاری از مناطق خشک کشور محصولاتی آب‌بر مانند هندوانه و خربزه کشت کنند؛ محصولاتی که ارزش اقتصادی اندکی در برابر میزان آب مصرفی دارند. در نتیجه، تداوم این روند به تشدید ناترازی منابع، کاهش خودکفایی و اتلاف ثروت ملی منجر شده است. اصلاح الگوی کشت، بازتخصیص منابع و ارتقای بهره‌وری، راهی ضروری برای پایداری، رشد و بازگشت کشاورزی ایران به مسیر توسعه است.

• تحلیل
• پرورش دام و طیور, پرورش ماهی و ماهیگیری, تولید، هزینه و درآمد ملی, زراعت و باغداری

ساختار بخش کشاورزی ایران در دهه‌های اخیر دچار دگرگونی‌های عمیقی شده است. این بخش که ستون اصلی امنیت غذایی، اشتغال روستایی و بخشی از تولید ناخالص داخلی کشور به شمار می‌آید، از نظام‌های سنتی تولید به‌تدریج به سوی شیوه‌های مکانیزه‌تر حرکت کرده، اما همچنان از نظر بهره‌وری، فناوری و مدیریت منابع فاصله قابل توجهی از استانداردهای جهانی دارد. محدودیت فزاینده منابع آب، تخریب خاک، خرد بودن اراضی و نوسانات سیاست‌های قیمتی از مهم‌ترین عوامل بازدارنده رشد در این بخش محسوب می‌شوند. در نتیجه، سهم کشاورزی از تولید ناخالص داخلی کاهش یافته و در مورد برخی محصولات اساسی، وابستگی به واردات افزایش یافته است. در مقابل، سیاست‌های توسعه‌ای جدید به ویژه در چارچوب برنامه هفتم توسعه، با هدف افزایش بهره‌وری، ارتقای ضریب خودکفایی و تحقق رشد سالانه ۵.۵ درصدی ارزش افزوده تدوین شده‌اند. با این حال، دستیابی به این اهداف در گرو اصلاح ساختار تولید، نوسازی فناوری، و مدیریت پایدار منابع طبیعی است.

• تحلیل
• پرورش دام و طیور, پرورش ماهی و ماهیگیری, زراعت و باغداری

بهره‌وری کشاورزی جهانی، به عنوان شاخصی کلیدی از توسعه اقتصادی و امنیت غذایی، تحت تأثیر مستقیم سرمایه‌گذاری‌های هدفمند و فناوری‌های نوین قرار دارد. استفاده بهینه از منابع زمین، آب و انرژی، در کنار مکانیزاسیون پیشرفته و زیرساخت‌های هوشمند، امکان افزایش تولید و کاهش ضایعات را فراهم می‌کند. هم‌زمان، توسعه تجهیزات و سیستم‌های پیشرفته کشاورزی، تقاضای جهانی برای فلزات مقاوم و سبک را به طور مستمر افزایش داده و پیوندی دو سویه میان صنایع فلزی و کشاورزی ایجاد کرده است. این تعامل موجب شکل‌گیری چرخه‌ای تقویت‌کننده رشد، ارتقای بهره‌وری، دوام زیرساخت‌ها و توسعه فناوری‌های پایدار در سطح جهانی شده است. تحلیل جریان سرمایه و منابع مواد اولیه در این بخش نشان می‌دهد که کشاورزی مدرن دیگر تنها به تولید غذا محدود نمی‌شود، بلکه به عاملی کلیدی در تحریک نوآوری، توسعه صنعتی و مدیریت هوشمند منابع طبیعی تبدیل شده است.

• تحلیل
• پرورش دام و طیور, پرورش ماهی و ماهیگیری, زراعت و باغداری

تجارت جهانی محصولات کشاورزی، از دیرباز عاملی اساسی در تامین امنیت غذایی و رشد اقتصادی کشورها بوده که در دهه‌های اخیر علاوه بر پشت سرگذاشتن تحولات جغرافیایی گسترده، به یکی از ابزارهای موثر در معادلات ژئوپلیتیکی جهان نیز تبدیل شده است. در واقع کشورهای صادرکننده غلات و محصولات اساسی، از این مزیت به‌عنوان اهرم فشار سیاسی و اقتصادی بهره می‌برند؛ نمونه بارز آن جنگ روسیه و اوکراین است که اختلال در صادرات منطقه دریای سیاه، موجب جهش شاخص جهانی قیمت غذا (FFPI) در سال ۲۰۲۲ شد. همچنین در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۱، افزایش قیمت جهانی مواد غذایی در نتیجه عواملی مانند خشکسالی در روسیه و گسترش تولید سوخت‌های زیستی از غلات، بحران‌هایی را در بازار جهانی غذا ایجاد کرد. این تحولات نشان می‌دهد کشاورزی و تجارت مواد غذایی، نه‌تنها محرک رفاه اقتصادی، بلکه یکی از مولفه‌های قدرت و رقابت ژئوپلیتیکی در قرن بیست‌ویکم نیز به‌شمار می‌رود.

• یاد‌داشت
• مس

در عصر رقابت‌های فناورانه و گذار صنایع به سمت تولید سبز و هوشمند، شرکت ملی صنایع مس ایران با نگاهی آینده‌نگرانه، توسعه فناوری را به‌عنوان محور اصلی راهبردهای خود برگزیده است. این شرکت با هدف ارتقای بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و خلق ارزش افزوده پایدار، مسیر تحول دیجیتال و نوآوری را از معدن تا محصول نهایی دنبال می‌کند و در این راستا رویداد ملی ایده های نوآورانه و فناورانه در زنجیره ارزش مس را برگزار می‌کند. تمرکز بر بومی‌سازی دانش فنی، توسعه همکاری با دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان و حرکت به سوی فناوری‌های سبز از ارکان اصلی این رویکرد است. در واقع برگزاری رویداد ملی نوآوری در صنعت مس، تلاشی هدفمند برای ایجاد پیوند میان علم، صنعت و فناوری و بسترسازی برای شکل‌گیری اکوسیستم نوآوری در مقیاس ملی محسوب می‌شود.

• یاد‌داشت
• محصولات میانی فولاد خام

شرکت فولاد خوزستان با تمرکز بر توسعه فناورانه و ارتقای رقابت‌پذیری، مسیر تحول صنعتی و دیجیتال خود را با نقشه راهی هدفمند دنبال می‌کند. این شرکت با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، هوشمندسازی خطوط تولید، بهینه‌سازی مصرف انرژی و مواد اولیه و ارتقای کیفیت محصولات، در مسیر تولید فولاد کیفی و با ارزش افزوده بالا حرکت می‌کند. توسعه همکاری با دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان، ایجاد زیرساخت‌های دیجیتال و اتوماسیون هوشمند و تقویت توان داخلی در حوزه فناوری، زمینه‌ساز افزایش نوآوری و ارتقای جایگاه برجسته شرکت فولاد خوزستان در بازارهای داخلی و بین‌المللی است.

• یاد‌داشت
• آلومینیوم

توسعه فناورانه در صنعت آلومینیوم، به ‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که با محدودیت‌های وارداتی و چالش‌های انرژی مواجه‌اند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ارتقای فناوری در این صنعت نه‌تنها به ارتقای بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید منجر می‌شود، بلکه نقش موثری در بهبود کیفیت محصولات و رقابت‌پذیری جهانی ایفا می‌کند. در این میان، شرکت آلومینیوم المهدی به ‌عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان آلومینیوم کشور، با تمرکز بر بومی‌سازی فناوری‌ها، نوآوری در فرایندهای تولید و بهینه‌سازی مصرف انرژی، جایگاه برجسته‌ای در مسیر توسعه فناورانه این صنعت کسب کرده است. اقدامات راهبردی این شرکت در زمینه نوسازی تجهیزات، مهندسی معکوس و توسعه ظرفیت‌های داخلی، الگویی موفق از حرکت به سوی خودکفایی و پیشرفت پایدار در صنعت آلومینیوم ایران به شمار می‌رود.

• آهن اسفنجی

توسعه فناورانه در صنعت فولاد عامل موثری بر افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و دستیابی به تولید پایدار و رقابتی محسوب می‌شود. با توجه به نقش محوری فولاد در رشد صنعتی و زیربنایی کشور، به‌کارگیری فناوری‌های نوین در این صنعت، ضرورتی راهبردی به شمار می‌رود. در این میان، شرکت صنعت فولاد شادگان که به عنوان بازیگری پیشرو در مسیر تحقق صنعت سبز در کشور شناخته می‌شود، با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و توجه به بومی‌سازی دانش فنی، گام بلندی در مسیر ارتقای فناوری تولید فولاد در کشور برداشته است. این شرکت با تمرکز بر نوآوری، بهبود فرایندهای تولید و استفاده از روش‌های نوین احیای مستقیم، به ‌ویژه فناوری PERED، نقش مهمی در تحقق اهداف توسعه فناورانه صنعت فولاد کشور ایفا می‌کند.

• تحلیل
• محصولات میانی فولاد خام

صنعت فولاد ایران در سال‌های اخیر بیش از هر زمان دیگری تحت تاثیر سیاست‌های مداخله‌گرایانه در حوزه قیمت‌گذاری و نظام چندنرخی ارز قرار داشته است؛ سیاست‌هایی که به جای ایجاد ثبات، زمینه‌ عدم توازن در زنجیره ارزش و کاهش شفافیت مالی را ایجاد کرده‌اند. بروز چنین شرایطی، برای شرکتی مانند شرکت فولاد هرمزگان که از مزیت‌های برجسته‌ای نظیر موقعیت جغرافیایی ممتاز، ظرفیت بالای تولید و دسترسی مناسب به بازار صادراتی بهره می‌برد می‌تواند موانع مهمی را در راستای حضور در بازارهای صادراتی و ارزآوری به کشور ایجاد کند. با این حال، در هفته‌های اخیر سیاست جدیدی مبنی بر عرضه ارز حاصل از صادرات با نرخ توافقی در تالار دوم ارزی، به عنوان راهکار جدیدی برای افزایش شفافیت و جذابیت صادرات در دستور کار قرار گرفته؛ موضوعی که می‌تواند بخش زیادی از عدم‌النفع‌های ناشی از چندنرخی بودن نرخ ارز را برای صادرکنندگان فولاد بازیابی کند.

• تحلیل
• محصولات میانی فولاد خام

صنعت فولاد به‌عنوان یکی از ارکان توسعه صنعتی ایران، امروز با شرایط پیچیده و دشواری مواجه است و فضای کسب‌وکار آن با عدم‌قطعیت‌ها و نااطمینانی‌های بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند. ریسک‌هایی که نه ناشی از عوامل بیرونی و تحریم‌ها بلکه عمدتا نشئت گرفته از سیاست‌ها و دستورالعمل‌های متعدد، محدود‌کننده و حتی متناقض هستند. سیاست‌هایی نظیر ارز چند نرخی و فاصله زیاد نرخ ارز رسمی از بازار آزاد، سرکوب قیمت‌ها در بازار داخلی، فرمول‌های متعدد تعیین قیمت پایه، تعرفه‌های صادراتی، محدودیت‌های مصرفی انرژی و افزایش شدید و بی‌ضابطه نرخ حامل‌های انرژی تنها بخشی از شرایطی هستند که پیش‌بینی‌پذیری و جذابیت سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد را به حداقل رسانده‌اند و نقش نهاد سیاست‌گذار را از جایگاه یک عامل تسهیل‌کننده و تقویت‌کننده به یک عامل محدودکننده و ریسک‌زا تغییر داده‌اند. باید توجه داشت که در صورتی می‌توان به بهره‌وری مناسبی از ظرفیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته در صنعت فولاد دست یافت که فضای کسب‌وکار این صنعت، از شرایط فعلی خود به وضعیتی باثبات، امن و متوازن تغییر کند.

• تحلیل
• سنگ‌آهن

زنجیره فولاد ایران سال‌هاست زیر فشار سیاست‌های ارزی چندنرخی و نظام قیمت‌گذاری دستوری حرکت می‌کند؛ ساختاری که موجب واگرایی میان حلقه‌های بالادستی و پایین‌دستی و افت انگیزه سرمایه‌گذاری شده است. البته اخیرا با اجرای فرمول جدید قیمت‌گذاری در بورس کالا و عرضه ارز صادراتی در تالار دوم، تلاشی برای بازگرداندن منطق اقتصادی به این زنجیره آغاز شده است. بررسی این راهبردهای جدید و مقایسه آن‌ها با سازوکارهای قدیمی نشان می‌دهد که این مسیر می‌تواند تا حد زیادی ریسک‌های ناشی از نوسان نرخ‌ها را کاهش دهد و مسیر تازه‌ای برای ارتقای شفافیت، پایداری تولید و توازن قیمتی فراهم سازد. به بیان دیگر به جرات می‌توان گفت، موفقیت صنعت فولاد ایران در گرو پذیرش واقعیت‌های بازار و استفاده هوشمندانه از ابزارهای مالی و سیاست‌های ارزی نوین خواهد بود.

• تحلیل
• محصولات فولادی, محصولات میانی فولاد خام

در سال‌های اخیر، سیاست قیمت‌گذاری دستوری در زنجیره فولاد با هدف حمایت از مصرف‌کننده، موجب برهم خوردن تعادل عرضه و تقاضا و افزایش هزینه‌های تولید شده است. این روند، ضمن کاهش حاشیه سود تولیدکنندگان، فرصت‌های صادراتی و ورود ارز به کشور را محدود کرده است. بر اساس آمار تولید نیمه نخست سال ۱۴۰۴، ظرفیت قابل‌توجهی برای توسعه صادرات وجود دارد؛ اما تحقق آن نیازمند اصلاح سیاست‌های قیمتی، حذف مداخلات غیرضروری، تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل و نظارت موثر بر تجارت خارجی است.

• تحلیل
• حمل‌ونقل، انبارداری و ارتباطات, زیرساخت

بخش معدن و صنایع معدنی کشور سال‌هاست که با چالش‌های گلوگاهی در حوزه حمل‌ونقل دست‌وپنجه نرم می‌کند که این مسئله علاوه بر کاهش بهره‌وری لجستیک و زنجیره‌های تامین، آثار منفی زیست‌محیطی ناشی از استفاده از سیستم‌های ناکارآمد را افزایش داده است. در این میان، شرکت مدیریت بین‌المللی همراه جاده، ریل، دریا (هیمکو) به عنوان یکی از شرکت‌های برجسته در حوزه توسعه زیرساخت‌های لجستیک، در مسیر ایجاد پایانه‌های مکانیزه و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در حوزه حمل‌ونقل گام برداشته است. در این راستا، پروژه کلیدی اسکله و پایانه مکانیزه بارگیری مواد فله معدنی واقع در بندر شهید رجایی در دستور کار این شرکت قرار گرفته‌ است که علاوه بر توسعه ظرفیت حمل‌ونقل و مدیریت بهینه هزینه‌های تولید، با کاهش انتشار آلایندگی‌ها، الگوی موفقی از توسعه پایدار را در صنایع معدنی و فلزی کشور ارائه می‌دهد.

• تحلیل
• محصولات میانی فولاد خام

پروژه فولاد زاگرس اندیمشک به عنوان بخشی از زنجیره ارزش فولاد با مشارکت شرکت‌های بزرگ صنعت فولاد و معدن کشور از سال ۱۳۹۹ آغاز شده و در موقعیتی استراتژیک در نزدیکی سد کرخه، نیروگاه گتوند، خط سراسری گاز، شبکه ریلی و مراکز تأمین مواد اولیه قرار دارد. این طرح با هدف تولید ۴۰۰ هزار تن شمش فولادی و توسعه ظرفیت احیا تا بیش از ۱.۴ میلیون تن اجرا می‌شود و تاکنون مجوزهای اصلی شامل تخصیص آب، برق، گاز، محیط‌زیست و مجوز عام پروژه دریافت شده و پیشرفت فیزیکی آن به بیش از ۵۵ درصد رسیده است. تأمین مالی پروژه از ترکیب سرمایه سهامداران، تسهیلات بانکی و انتشار اوراق مرابحه انجام شده و با تبدیل شرکت به سهامی عام و برنامه افزایش سرمایه، مسیر تأمین مالی از بازار سرمایه ادامه دارد. طرح مذکور با رویکرد کاهش مصرف آب، استفاده از فناوری‌های کارآمد و برنامه احداث نیروگاه خورشیدی پیش می‌رود و هدف‌گذاری برای بهره‌برداری در بازه ۱۸ تا ۲۶ ماه آینده انجام شده است.

• تحلیل
• سنگ‌آهن

در فضای پرچالش صنعت فولاد، توازن میان پایداری تولید، بهره‌وری و سودآوری یکی از شاخص‌های اصلی موفقیت بنگاه‌های معدنی و صنعتی به شمار می‌آید. در همین چارچوب، شرکت توسعه معدنی و صنعتی صبانور با رویکردی هدفمند و برنامه‌محور توانسته است در نیمه نخست سال ۱۴۰۴ عملکردی فراتر از انتظار به ثبت برساند. تمرکز این شرکت بر افزایش ظرفیت تولید، بهینه‌سازی فرایندها و ارتقای کیفیت محصولات، زمینه‌ساز رشد قابل‌توجه تولید، فروش و صادرات شده است. دستاوردهای کمی و کیفی اخیر صبانور نشان می‌دهد که این شرکت با عبور از محدودیت‌های تولید و ناترازی انرژی، مسیر رشد پایدار و تثبیت جایگاه خود در زنجیره فولاد کشور را با ثبات و اطمینان ادامه می‌دهد.

• تحلیل
• محصولات میانی فولاد خام

صنعت فولاد کشور در شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴ با محدودیت‌های مصرف انرژی مواجه بود که تحقق اهداف تولید و فروش را با ریسک جدی همراه می‌کرد. در چنین شرایط پیچیده‌ای، شرکت جهان فولاد سیرجان با به‌کارگیری راهبردهای ارتقای بهره‌وری و مدیریت هوشمند مصرف انرژی توانست عملکرد کم‌نظیری را در تولید، فروش و درآمدزایی به نمایش بگذارد. رشد چشمگیر تولید آهن‌اسفنجی، شمش و میلگرد و ثبت رکوردهای عملیاتی تولید، بازتاب استقرار سیستم‌های مدیریتی کارآمد و بهینه‌سازی فرایندها در این شرکت هستند. در واقع دستاوردهای فجهان در نیمه نخست امسال نشان‌دهنده کارآمدی رویکردها و استراتژی‌های در راستای پایداری تولید و خلق ارزش افزوده در شرایط پرریسک صنعت فولاد کشور به شمار می‌رود.