گزارش‌ های صنعت، معادن و نفت

انرژی بادی دومین گزینه امید‌بخش کشور پس از منابع برق‌آبی برای توسعه تولید و بهره‌برداری از انرژی‌های تجدید‌پذیر است. به این امر باید به چشم فرصتی برای رشد اقتصادی کشور نگاه کرد تا بتوان هر چه زودتر وابستگی بالای کشور به منابع انرژی فسیلی را از بین برد. این مسئله موجب می‌شود که کشور از تکانه‌های غیر‌منتظره و بعضا سنگینی که با آن رو‌به‌رو خواهد شد آسیب چندانی نبیند. از طرف دیگر، برای ساخت توربین‌های بادی به حجم بزرگی از فلزات به‌خصوص فولاد نیاز است. از این رو، توسعه نیروگاه‌های بادی می‌تواند نقشی موثر در مصرف فلزات در کشور داشته باشد و از این طریق به بهبود شرایط اقتصادی نیز کمک کند. بنابراین مطلوب است که سیاست‌هایی حمایتی در این خصوص اتخاذ شود و سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در این بخش را نه هزینه بلکه سرمایه‌ای بلندمدت در نظر گرفت.

در عصری که بازاندیشی در کارکردها و پایداری زیست‌محیطی سنگ‌بنای پیشروی در بخش معدن به شمار می‌آید، هوش مصنوعی همچون نیرویی جهت‌بخش و همه‌جانبه وارد عمیق‌ترین لایه‌های این صنعت شده و از درون، سازوکارهای بهره‌برداری، ایمنی و زیست‌محیطی را دستخوش تحولاتی بنیادین کرده است؛ تحولاتی که نه فقط در فناوری‌های تحلیلی و داده‌محور، بلکه در روندهای سرمایه‌گذاری، رقابت‌های ژئوپلیتیک و نیاز فزاینده به پاسخ‌گویی به الزامات زیست‌محیطی نیز معنا می‌یابند. بررسی این روند در دل خود، مسیر توسعه شرکت‌های پیشگامی را روایت می‌کند که با جسارت تمام به استقبال این تحولات فناورانه رفته‌ و پرده از چالش‌ها، مقاومت‌ها و پیچیدگی‌هایی برمی‌دارد که در مسیر ادغام این فناوری با بخش معدن رخ نموده‌اند. آمارهای جهانی، روندهای نوآورانه، سهم مناطق مختلف، نقش بازیگران صنعتی و تحولات آتی بازار همچون قطعاتی از یک پازل بزرگ کنار هم قرار گرفته‌اند تا تصویری روشن، جامع و تحلیلی را از آینده حوزه‌ای ترسیم کنند که در افق‌های پیش‌رو، بیش از سیستم‌های مکانیکی بر واحدهای پردازش هوشمند استوار خواهد بود.

انرژی را می‌توان به عنوان محرکه اساسی فعالیت‌های بشر، در عصر حاضر در نظر گرفت. در این بین تامین انرژی از پسماندهای مختلف می‌تواند به عنوان راهکار موثری تلقی شود که علاوه بر تامین بخش قابل توجهی از انرژی جهان، با جلوگیری از انتشار گاز متان و سایر گازهای آلاینده و مخرب، تبعات زیست‌‎محیطی پسماندها را تا حد ممکن کاهش می‌دهد. از طرفی، توسعه فناوری‌های بازیافت و تبدیل پسماند به انرژی نیز در چند سال گذشته، عامل محرکی برای حرکت بشر در این مسیر بوده است. آمارها بیانگر این موضوع است که سالانه بیش از ۹ درصد از انرژی‌های اولیه جهان با استفاد از رویکردهای چرخشی تبدیل پسماند به انرژی تامین می‌شود.

انرژی برق‌آبی تنها انرژی تجدید‌پذیری به شمار می‌رود که در کشور نگاهی جدی به آن شده است. اگرچه بهره‌برداری از این انرژی نیازمند منابع گسترده طبیعی است، تاثیر سیاست‌گذاری‌ها را در توسعه هر چه بیشتر این بخش نباید نادیده گرفت. با توجه به مشکلات پاسخگویی به تقاضای روزافزون برق در کشور به‌خصوص در فصل‌های گرم سال، می‌توان از این انرژی تجدید‌پذیر بهره برد که طبیعتا تاثیرات زیانبار انرژی‌های فسیلی را ندارد. در احداث و تجهیز این نیروگاه‌ها، فلزات به‌ویژه فولاد نقشی جدایی‌ناپذیر دارند و مطلوب است که از این امر به عنوان فرصتی برای بهبود شرایط اقتصادی و مصرف فلزات در داخل کشور به بهترین شکل استفاده کرد. در واقع، با توسعه یافتن این نیروگاه‌ها، نه‌تنها مشکلات توزیع برق و عدم پاسخگویی به تقاضا برطرف می‌شود، بلکه بازار مصرف مناسبی نیز برای فلزات در داخل کشور فراهم می‌آید.

با پیشرفت علم و تکنولوژی در چند سده گذشته، استفاده از منابع متنوع انرژی به منظور تامین انرژی مورد نیاز در بخش‌های صنعت، مصارف خانگی، حمل‌ونقل و ... رایج شده است. همزمان با رخداد انقلاب صنعتی اول، مصرف سوخت‌های فسیلی، که از قدیمی‌ترین سوخت‌های رایج در جهان برشمرده می‌شوند، رو به افزایش رفت. نفت و گاز دو سوخت‌ فسیلی مهم محسوب می‌شوند و همزمان با رشد اقتصادی جهان، تقاضا برای این دو منبع انرژی نیز افزایش یافته است. در سال‌های اخیر، انتشار آلاینده‌های کربنیِ ناشی از سوختن منابع فسیلی موجب شده است که برای کاهش سهم نفت و گاز از سبد انرژی جهان اقدام شود. با این حال، همچنان نفت و گاز از مهم‌ترین منابع تامین انرژی محسوب می‌شوند و در سال ۲۰۲۰ سوخت‌های فسیلی در مجموع سهمی ۸۴ درصدی از سبد انرژی جهان را به خود اختصاص داده‌اند.

استفاده از زغال‌سنگ به عنوان منبع انرژی فسیلی، به رغم دارا بودن مزایایی از جمله ارزان بودن و یا پتانسیل دسترسی گسترده به آن در برخی از مناطق، آلوده‌کننده‌ترین منبع انرژی شناخته می‌شود که آثار زیانبار آن بر سلامت انسان و محیط‌زیست غیرقابل انکار است. اهمیت این امر زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم مشکلات حاصل از مصرف این منبع انرژی نه‌تنها گریبان نسل کنونی جهان را خواهد گرفت، بلکه مسائل بزرگ‌تری را نیز برای نسل‌های آینده ایجاد خواهد کرد. با این حال، همچنان میزان مصرف زغال‌سنگ در بسیاری از نقاط دنیا رو به افزایش است و چالش‌های زیادی پیشِ‌روی کاهش مصرف جهانی از این منبع انرژی است که برای حل آن‌ها، تمامی کشورها باید با یکدیگر همکاری کنند. با این تفاسیر، تردیدی نیست که فاصله گرفتنِ هر چه زودتر از مصرف زغال‌سنگ و حرکت به سمت افزایش استفاده از انرژی‌های پاک، شرایط بهتری را برای زندگی نسل کنونی و حتی نسل‌های آتی فراهم خواهد کرد.

در میانه‌ تحولی عمیق و شتابنده که مرزهای سنتی سرمایه‌گذاری را درمی‌نوردد و ساختار اقتصاد جهانی را از درون بازتعریف می‌کند، جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی با نگاهی تازه به اولویت‌های راهبردی، مسیر خود را از صنایع اشباع‌شده و پرریسک به سوی حوزه‌هایی نوگرا و آینده‌ساز تغییر داده است، جریانی که سرمایه‌گذاران در آن در سال ۲۰۲۴ نه بر کمیت پروژه‌ها، بلکه بر عظمت و اثرگذاری آن‌ها متمرکز شدند و با اعطای میلیاردها دلار به زیرساخت‌های سبز، فناوری‌های پاک، فلزات حیاتی، مراکز داده، ارتباطات و صنعت تولید محصولات نیمه‌هادی، چیدمانی نو از رقابت ژئوپلیتیک را ترسیم کردند. در این میان، در حالی‌که صنایع شیمیایی برای نخستین‌بار در یک دهه گذشته از جمع ده مقصد برتر سرمایه‌گذاری کنار زده شد، حیطه‌هایی نظیر انرژی‌های پاک، ارتباطات، فلزات و خودروهای الکتریکی جایگاهی برتر را احراز کردند. شایان توجه است که سرمایه‌گذاران در حوزه سوخت‌های فسیلی نیز با تمرکز بر توسعه ظرفیت تولید گازهای طبیعی مایع و فشرده، فصل تازه‌ای از حیات این بخش را در عرصه سرمایه‌گذاری خارجی رقم زدند، تحولی که نشانه‌های روشن آن، حکایتی نوین را از چرخه نوظهور جریان سرمایه در جهان فردا روایت می‌کند.

نفت و گاز طبیعی، فراتر از کاربرد‌های خود به عنوان منابع انرژی، به عنوان ورودی‌های حیاتی برای صنایع تولیدی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این حال، توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز طبیعی طی چند دهه گذشته روند عرضه و تقاضای این منابع حیاتی را تسهیل کرده است.‌‌‌‌ البته باید توجه داشت که اگرچه بازار صنعت نفت و گاز به شدت تحت تاثیر روندهای حاکم بر اقتصاد جهانی مانند کربن‌زدایی و تنوع‌بخشی به سبد انرژی قرار دارد، اما از طرفی نیز با مطالعه روندها می‌توان دریافت که حداقل تا چند دهه آتی، بازار نفت و گاز رونق و جایگاه استراتژیک خود را در تعاملات اقتصادی جهان حفظ خواهد کرد.

توسعه فعالیت‌های صنعتی در برخی نقاط جهان از جمله ایالات متحده آمریکا وکشورهای اروپایی حتی با وجود سهم اندک این کشورها از جمعیت جهانی منجر به انتشار مقادیر قابل توجهی از کربن شد، با این حال این روند با ظهور برخی کشورهای در حال توسعه مانند چین و هندوستان تغییر کرد. اگرچه شاید به نظر برسد که تداوم کندی نرخ رشد جمعیت جهان مقادیر انتشار کربن را کاهش خواهد داد، اما از آنجایی که رشد جمعیت به تنهایی عامل اصلی انتشار آلاینده‌ها نبوده است، کندی نرخ رشد جمعیت نیز راه حل اصلی برای کنترل و مقابله با تغییرات آب‌وهوایی جهان نخواهد بود و این امر مستلزم ارائه رویکردی پایدار از جمله تامین تقاضای انرژی از طریق منابع انرژی تجدیدپذیر است.

روندهای نامطلوب جمعیت در چند دهه اخیر شرایط جدیدی را در جهان به وجود آورده که در آن، کشورهایی که به طور مداوم در مسیر توسعه و تکامل صنعتی جهان قدم برداشته‌اند، به دلیل کندی رشد جمعیت نقش کمرنگ‌تری در مسیر صنعتی‌شدن جهان ایفا می‌کنند. در مقابل کشورهایی که دارای نرخ بالای رشد جمعیت هستند با دسترسی به بازارهای بزرگ مصرف‌کننده داخلی و بهره‌وری بالای بخش‌های صنعتی از جنبه نیروی کار، در حال تثبیت جایگاه خود در صحنه اقتصاد جهان هستند. به طور مثال، در مقابل کاهش سهم اقتصادهای اروپایی و ژاپن از بخش صنعت و ساختمان جهان سهم کشورهایی مانند هندوستان و کشورهای جنوب صحرای آفریقا در حال افزایش است و به نظر می‌رسد که چشم‌انداز توسعه صنعتی و شهری جهان در آینده عمدتا توسط این کشورها هدایت شود.

تقاضای انرژی پس از انقلاب صنعتی ابتدا در کشورهای توسعه‌یافته و سپس در کشورهای پرجمعیت دارای پتانسیل رشد صنعتی، به شدت افزایش یافت. با این حال کاهش شدید رشد جمعیت جهان در مقایسه با روند گذشته آن در دو قرن گذشته، شاخص‌های مصرف انرژی جهان را تحت تاثیر قرار داده است. به طور مثال، در برخی از اقتصادهای غربی در کنار ژاپن که در حال دست‌وپنجه نرم کردن با چالش‌ کندی رشد جمعیت هستند، سطوح مصرفی انرژی نیز در حال کاهش است. در مقابل، جایگاه کشورهایی مانند هندوستان که روند مثبت رشد جمعیت و توسعه آن‌ها در آینده نیز ادامه خواهد یافت در فهرست مصرف‌کنندگان عمده انرژی در حال تقویت شدن است.

تلاش‌های ایران برای تقویت و تنوع‌بخشیدن به چارچوب اقتصادی خود، رشد جمعیت و در نتیجه توسعه بازارها، زمینه روند افزایش مصرف انرژی را در کشور به وجود آورده و با توجه به وابستگی اقتصاد ایران به صنایع انرژی‌بر، میزان شدت مصرف انرژی کشور در سطوح بالاتری نسبت به میانگین جهانی و کشورهای در حال توسعه قرار گرفته است. همچنین ایران به عنوان یک کشور غنی از حیث بهره‌مندی از منابع انرژی، از جنبه شاخص سرانه مصرف انرژی در مقایسه با اقتصادهای نوظهور دیگر مانند چین و یا هندوستان در سطوح بسیار بالاتری قرار دارد. در چنین شرایطی، وابستگی سبد انرژی ایران نگرانی‌های مهمی را در زمینه انتشار کربن و نیز تاثیرپذیری اقتصاد کشور از زیرساخت‌های نفت و گاز ایجاد کرده و این مسئله شرایطی را به وجود آورده است تا ایران همانند سایر بازارهای نوظهور در مسیر انتقال به آینده انرژی پاک قرار بگیرد و چشم‌انداز مثبتی از رشد اقتصادی پایدار را برای خود به ارمغان بیاورد.