گزارش‌ های فلزات گرانبها و نادر

بخش معدن و صنایع معدنی از این پتانسیل برخوردار است که به پیشران اقتصاد هر کشور معدن‌خیز تبدیل شود. با توجه به چشم‌انداز رشد تقاضای فلزاتی از جمله طلا، آلومینیوم، کروم و منگنز، رشد سرمایه‌گذاری‌ها در استخراج و بهره‌برداری از این منابع طبیعی می‌تواند چشم‌انداز روشنی را برای رشد اقتصادی و رهایی کشور از وابستگی به صادرات نفت به تصویر بکشد؛ مسئله‌ای که امروز با چالش‌های بسیاری مواجه است و ضرورت دارد که سیاست‌گذاری مناسب‌تری در این عرصه صورت پذیرد.

رشد روزافزون وسایل نقلیه الکتریکی و ضرورت تحقق اهداف‌ آب‌وهوایی جهان، تقاضا برای برخی مواد معدنی حیاتی از جمله لیتیوم، کبالت، نیکل و گرافیت را برانگیخته است، چرا که این مواد به عنوان اجزای حیاتی باتری‌های لیتیوم یونی شناخته می‌شوند. ظهور و رشد تولید خودروهای الکتریکی رقابت برای تامین این مواد معدنی را تشدید کرده و منجر به فشار به زنجیره تامین جهانی و نوسانات قیمت شده است. البته باید توجه داشت که روند رشد استخراج و فراوری مواد معدنی حیاتی در جهان به تکامل خود ادامه می‌دهد تا همگام با بازار رو به رشد خودروهای الکتریکی حرکت کند. در حالی که  تقاضای لیتیوم، کبالت و نیکل در خودروهای الکتریکی به  ۷۷، ۵۹ و ۲۴۰ هزار تن می‌رسد. براساس سناریوی خوش‌بینانه آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) انتظار می‌رود که تقاضای جهانی برای این مواد به ترتیب اعداد ۱۸۷، ۱۸۰ و ۶۵۸ هزار تن را تا سال ۲۰۳۰ ثبت کند.

صادرات مواد معدنی منبع قابل توجهی از درآمد ارزی برای کشورها است که به ثبات اقتصادی و تامین مالی خدمات ضروری کمک می‌کند. از این رو می‌توان معادن را سنگ‌بنای توسعه اقتصادی در کشورهای سراسر جهان برشمرد. با توجه به این که برخی از مواد معدنی در ساخت تجهیزات الکترونیکی، های‌تک و دفاعی مورد استفاده قرار می‌گیرند، بنابراین عرضه پایدار این منابع، در راستای تضمین رونق اقتصادی و امنیت کشورها به عنوان موضوعی حیاتی تلقی می‌شود. این در حالی است، که اغلب دیده می‌شود زنجیره تامین مواد معدنی در نتیجه منازعات اقتصادی میان کشورها با اختلالاتی همراه است، به طور مثال، در حالی که ایالات متحده آمریکا به واردات برخی از مواد معدنی از جمله عناصر نادر خاکی و گرافیت وابسته است، با این حال مناقشات تجاری با چین محدودیت‌هایی را در صادرات این منابع به ایالات متحده آمریکا به دنبال داشته است.

ریسک‌های ژئوپلیتیکی به یکی از عارضه‌های پر تکرار در فضای اقتصاد جهانی تبدیل شده‌اند، به طوری که هر از چندگاهی بازارهای مختلف را در مقیاس‌های محلی و جهانی تحت‌الشعاع قرار می‌دهند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از ابتدای سال ۱۹۷۱ تا کنون، هر بار که ریسک‌های ژئوپلیتیکی بروز کرده‌اند، بازار فلزات گرانبها به نحوی متفاوت از خود واکنش نشان داده‌اند. به عنوان نمونه طی سال‌های ۱۹۷۱ تا ۱۹۸۰، تحت تاثیر ریسک‌های ژئوپلیتیکی در منطقه خاورمیانه، قیمت جهانی طلا و نقره به صورت قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کرد، به طوری که در سال‌های بعد علی‌رغم آن که همچنان سایه ریسک‌های ژئوپلیتیکی (به دلیل جنگ میان ایران و عراق) بر اقتصاد وجود داشت، بازار فلزات گرانبها در رکود به سر می‌برد. در سال‌های اخیر که روند «De-Globalization» در جهان شکل گرفته، اعتقاد بر این است که تنش میان کشورها در سال‌های پیش‌رو افزایش می‌یابد؛ موضوعی که سبب شده است تا تقاضا برای طلا به خصوص از سوی بانک‌های مرکزی، افزایش قابل ملاحظه‌ای پیدا کند و قیمت این کامودیتی به اوج خود در سال ۱۹۸۰ بسیار نزدیک شود.

در سال ۲۰۲۳ همزمان با بحران مالی آمریکا و پیش‌بینی رکود اقتصادی پیش‌رو، بازار فلزات نیز روند متفاوتی را در پیش‌ گرفته‌، به طوری که در این شرایط تجارت و معاملات بسیاری از آن‌ها در شرایط مبهمی قرار گرفته و یا کاهش یافته است. این امر موجب شده است تا بسیاری از سرمایه‌گذاران روی فلزات گرانبهایی مانند طلا و نقره سرمایه‌گذاری کنند. در حال حاضر قیمت طلا در ماه‌های اخیر به بالاترین مقدار خود در بیست سال گذشته رسیده و نقره نیز با افزایش قیمت چشمگیری از سال ۲۰۱۵ مواجه بوده است. با این حال پلاتین و پالادیوم، دو فلز گرانبهای دیگر که اغلب در صنایع های‌تک کاربرد دارند روند نزولی قیمت را در بازه بحران مالی آمریکا داشته‌اند. به نظر می‌رسد که طلا و نقره به سبب ماهیت سرمایه‌ای در زمان رکود، تقاضای بیشتری نسبت به سایر فلزات گرانبها دارند و روند متفاوتی را در پیش می‌گیرند.

جنگ‌های اقتصادی (Economic Warfare)، دامنه گسترده‌ای از نااطمینانی‌ها را با خود به همراه دارند که منجر به ایجاد اخلال در بازارها می‌شوند. بازار فلزات گرانبها به خصوص طلا و نقره، عموما در طول تنش‌های اقتصادی رونق پیدا می‌کنند که مهمترین دلیل آن را می‌توان به افزایش میل سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در دارایی‌های امن نسبت داد. نمونه‌ای از جنگ‌های اقتصادی در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ به دنبال اعمال تعرفه‌های وارداتی سنگین میان چین و ایالات متحده آمریکا به وقوع پیوست. بازار طلا، نقره، پلاتین و پالادیوم، کم‌وبیش از جنگ اقتصادی یادشده تاثیر پذیرفتند و رشد پیدا کردند. در سال‌های اخیر نیز به دنبال افزایش فشارهای اقتصادی ایالات متحده آمریکا از کانال دلار، روند دلارزدایی و جایگزین کردن طلا به جای دلار در ذخایر بانک‌های مرکزی شکل گرفته است و از این رو، چشم‌انداز مثبتی را می‌توان برای بازار جهانی طلا متصور بود.

در سال‌های اخیر، مواد معدنی حیاتی (Critical minerals) عمدتا تحت تاثیر شتاب گرفتن روند انتقال انرژی و کربن‌زدایی، بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند. لیتیوم، نیکل، کبالت، منگنز، گرافیت و عناصر نادر خاکی از راهبردی‌ترین مواد معدنی حیاتی هستند، به طوری که ایجاد هرگونه اخلال در زنجیره تامین آن‌ها می‌تواند تمامی تلاش‌ها برای دستیابی به اهداف انتقال انرژی را با ناکامی مواجه سازد. در سال ۲۰۲۲، تقریبا ۱۴۶ هزار تن لیتیوم، ۳ میلیون و ۲۷۰ هزار تن نیکل، ۱۹۷ هزار تن کبالت، ۱۹ میلیون و ۸۰۰ هزار تن منگنز، یک میلیون و ۶۸۰ هزار تن گرافیت و ۳۰۰ هزار تن نیز عناصر نادرخاکی تولید شده است. در مقایسه با سال ۲۰۰۵، تولید معدنی لیتیوم رشد ۶۰۸ درصدی، نیکل ۱۱۹ درصدی، کبالت ۲۴۰ درصدی، منگنز ۸۸ درصدی، گرافیت ۵۸ درصدی و عناصر نادر خاکی نیز رشد ۱۴۳ درصدی را تجربه کرده‌اند.

تورم، معضلی است که مستقیما بر سطح رفاه گیرندگان درآمدهای نقدی ثابت و صاحبان دارایی‌های سرمایه‌ای به ترتیب تاثیر منفی و مثبت می‌گذارد. این در حالی است که اقتصاددانان معتقدند تورم بخشی از اقتصاد است و نمی‌توان آن را حذف کرد. از این رو، صاحبان سرمایه در شرایط تورمی همواره بخشی از سرمایه‌های خود را به سرمایه‌گذاری امن اختصاص می‌دهند. بازار فلزات گرانبها یکی از امن‌ترین بسترهایی است که معمولا در چنین دوره‌هایی مورد استقبال سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که طلا به دلیل آن که بالغ بر ۹۰ درصد مصارف نهایی آن در تولید کالاهای سرمایه‌ای است، مواقعی که تورم وارد سطوح نامتعارف خود می‌شود، بیش از سایر فلزات گرانبها مورد تقاضا قرار می‌گیرد. در حالی که فلزات نقره، پلاتین و پالادیوم به دلیل آن که کاربردهای صنعتی بیشتری نسبت به طلا دارند، در سبدهای پوشش تورمی سرمایه‌گذاران سهم کمتری دارند و یا اصلا در این سبد قرار نمی‌گیرند.

در سال ۲۰۲۳ همزمان با بحران مالی آمریکا و پیش‌بینی رکود اقتصادی پیش‌رو، بازار فلزات نیز روند متفاوتی را در پیش‌ گرفته‌، به طوری که در این شرایط تجارت و معاملات بسیاری از آن‌ها در شرایط مبهمی قرار گرفته و یا کاهش یافته است. این امر موجب شده است تا بسیاری از سرمایه‌گذاران روی فلزات گرانبهایی مانند طلا و نقره سرمایه‌گذاری کنند. در حال حاضر قیمت طلا در ماه‌های اخیر به بالاترین مقدار خود در بیست سال گذشته رسیده و نقره نیز با افزایش قیمت چشمگیری از سال ۲۰۱۵ مواجه بوده است. با این حال پلاتین و پالادیوم، دو فلز گرانبهای دیگر که اغلب در صنایع های‌تک کاربرد دارند روند نزولی قیمت را در بازه بحران مالی آمریکا داشته‌اند. به نظر می‌رسد که طلا و نقره به سبب ماهیت سرمایه‌ای در زمان رکود، تقاضای بیشتری نسبت به سایر فلزات گرانبها دارند و روند متفاوتی را در پیش می‌گیرند.

عناصر نادر خاکی، بر خلاف آنچه نامشان تداعی می‌کند، کمیاب نیستند و رسوبات آن‌ها به‌فراوانی در پوسته زمین یافت‌ می‌شوند. فراوانی همه عناصر این ‌گروه (جز پرومیوم که پرتوزاست) از فلزات گران‌بهایی همچون طلا و نقره بیشتر است. در واقع، ریشه نام‌گذاری آن‌ها پراکندگی بیش از حدشان در پوسته زمین است که در یک نقطه به اندازه کافی متمرکز نیستند. این مسئله اکتشاف و بهره‌برداری از این عناصر را با هزینه‌های گزاف معدنکاری همراه می‌سازد. آنچه‌ این عناصر را نادر می‌کند کمیاب بودن ذخایری است که استحصال و بهره‌برداری از آن‌ها از منظر اقتصادی به‌صرفه باشد.

فلزات گران‌بها از جمله فلزاتی به شمار می‌آیند که همواره می‌توان چشم‌اندازی روشن را برای آن‌ها متصور بود. علت این امر، گستره وسیع کاربرد این فلزات است. برای مثال، استفاده از این فلزات به منظور سرمایه‌گذاری، از گذشته تاکنون، مرسوم بوده است. از این رو، به نظر می‌رسد تقاضای این دسته از فلزات، به رغم ارزش اقتصادی بالا، روندی روبه‌رشد را در سال‌های آینده نیز داشته باشد. باید توجه داشت که محرک تقاضای فلزات گران‌بها نه‌تنها کاربرد عملی، بلکه نقش پررنگ آن‌ها در بخش سرمایه‌گذاری و ذخیره ارزش است.

باتری یکی از مهم‌ترین اجزای خودروهای الکتریکی به شمار می‌آید و تاکنون مطالعات گسترده‌ای درباره مواد مصرفی در این باتری‌ها به منظور افزایش ظرفیت شارژ آن‌ها انجام شده است. با توجه به اینکه امروزه غالب باتری‌های‌ خودروهای الکتریکی از نوع لیتیوم یونی است، لیتیوم مهم‌ترین فلز مصرفی در باتری‌ها به شمار می‌آید، اما در ساخت آن‌ها از فلزاتی همچون نیکل و کبالت نیز استفاده می‌شود. در سال‌های اخیر، رشد تقاضا برای خودروهای الکتریکی یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش تقاضا برای فلزات مصرفی در باتری‌ها بوده است. بر اساس پیش‌بینی‌ها، در پایان دهه، تقاضا برای سه فلز لیتیوم، نیکل و کبالت به‌شدت افزایش خواهد یافت و این بخش سهم بالایی از تقاضای این فلزات را به خود اختصاص خواهد داد.