مشاهده بیشتر
پیشرفت هوش مصنوعی در دهه اخیر زمینه‌ساز تحولات و شکل‌گیری روندهای مختلفی بوده است. روند تحولات زنجیره‌های ارزش فلزاتی همچون فولاد و آلومینیوم از جمله موضوعاتی هستند که متاثر از فناوری هوش مصنوعی دچار تغییر و دگرگونی شده‌اند. ابزارهای مبتنی بر این فناوری از یک سو، با افزایش میزان تولید، بهره‌وری و سرعت کار و همچنین با کاهش هزینه‌ها و میزان مصرف انرژی نقش مهمی در تکامل صنایع فلزی و بازار آن‌ها ایفا می‌کنند. از سوی دیگر، به‌کارگیری این ابزارها در راستای بهبود کیفیت تولید و برخورداری از مزایای آن‌ها نیازمند مصرف فولاد و آلومینیوم است که در ساخت تجهیزات و سخت‌افزارهای اجراکننده الگوریتم‌ها به کار می‌روند. بنابراین می‌توان گفت هر دو حوزه با تاثیرات متقابلی که بر هم دارند، می‌توانند مسیر حرکت جهان و سایر روندهای اقتصادی، صنعتی و ... را با خود همسو کنند.
در دل دگرگونی‌های پرشتاب اقتصاد جهانی که در آن جریان سرمایهگذاری مستقیم خارجی به‌سان قطب‌نمایی نیرومند مسیر تحولات صنعتی را ترسیم می‌کند، صنعت فلزات با جذابیتی نوین در عرصه سرمایه‌پذیری جهانی می‌درخشد، صنعتی که از بازتاب چشمگیر صعود سرمایه‌های خارجی در زنجیره تولید فولاد و فروآلیاژها تا جریان‌های هدفمند سرمایهگذاری خارجی در اعماق معادن مس، نیکل، طلا و نقره حکایتی چندوجهی و خیره‌کننده را رقم زده است. با نگاهی تحلیلی و موشکافانه به روند جذب سرمایهگذاری خارجی در این صنعت، پرده از راهبردهای بنیادینی برداشته می‌شود که در پس این آمار و ارقام جهانی نهفته‌اند، راهبردهایی که دگرگونی تقاضای جهانی، تحولات فناوری، بازآرایی سیاست‌های تجاری و دگرگونی‌های ژئوپلیتیک را به‌گونه‌ای در هم تنیده که صنعت فلزات را به یکی از قطب‌های نوین جذب سرمایهگذاری مستقیم خارجی بدل سازند. بنابراین، آن‌چه امروزه در برابر دیدگان تحلیلگران و سیاست‌گذاران اقتصادی قرار گرفته، گشودگی دریچه‌ای از بازتعریف جایگاه فلزات در زنجیره‌های جهانی ارزش، مزیت‌های نسبی نوپدید و اولویت‌های نوین سرمایهگذاری در جهان پرتکاپوی امروز است.
در عصر امروز فولاد یکی از کامودیتی‌های پرکاربرد و پرمصرف در فضای اقتصادی و صنعتی جهان برشمرده می‌شود که تولید سالانه آن در حال حاضر از مرز ۱.۸ میلیارد تن نیز عبور کرده است. دامنه گسترده فرایندهای جاری در این صنعت، از معدن تا محصول نهایی در کنار صنایع وابسته به آن موجب می‌شود تا زنجیره ارزش این فلز، جایگاه عمیق و برجسته‌ای را در مراودات تجاری و اقتصادی جهان داشته باشد. البته با توجه به روش تولید فولاد، مولفه‌های موثر بر عملکرد زنجیره تولید این ماده نیز متغیر خواهند بود و طبق بررسی‌های انجام‌شده، با تغییر روش تولید از کوره بلند به کوره قوس، بازارهای جدیدی نیز به عنوان تامین‌کنندگان زنجیره ارزش شکل خواهند گرفت که تاثیر قابل توجهی بر تجارت جهانی و روندهای اقتصادی در دنیا خواهند داشت.
صنعت فولاد به عنوان بزرگترین صنعت جهان در حوزه فلزات، به سبب کاربردهای فراوان در حوزه‌های متعدد، از اهمیت استراتژیکی برخوردار شده است. صنایع خودروسازی، تولید ماشین‌آلات صنعتی و همچنین بخش ساخت‌وساز و توسعه زیرساخت‌ها، وابسته به مصرف فولاد هستند و از این رو، کشورهای بسیاری در تلاش‌اند تا در تامین این کامودیتی ارزشمند به خودکفایی برسند. تا قبل از آغاز قرن ۲۱، بازار مصرف فولاد عمدتا به کشورهای غربی از جمله اروپا و ایالات متحده آمریکا وابسته بود، اما با تحولات صورت‌گرفته در کشورهای در حال توسعه به خصوص چین و هندوستان، امروزه این کشورها به قدرت‌های بی‌رقیبی در جهان تبدیل شده که سهم قابل توجهی از بازار مصرف فولاد را در دو دهه اخیر به خود اختصاص داده‌اند.
فولاد جزء لاینفک فرایند برقیشدن جهان است که به طور تاریخی در توسعه و ساخت زیرساخت‌های الکتریکی از تولید گرفته تا انتقال و توزیع مورد استفاده قرار گرفته است. به نظر می‌رسد گسترش بیشتر برقیشدن با تقاضای توسعه زیرساخت‌های برق قابل اطمینان و پایدار و نیز گسترش ظرفیت نیروگاه‌های انرژی تجدیدپذیر از جمله انرژی بادی و خورشیدی همراه باشد. با توجه به این که این نیروگاه‌ها به تاسیسات فولادی برای توربین‌های بادی و نصب پنل‌های خورشیدی نیاز دارند، به نظر می‌رسد تقاضا برای فولاد در این بخش روندی رو به رشد را سپری کند. به طور مشابه در بخش خودرو، تغییر به سمت خودروهای الکتریکی، مصرف قابل توجهی از فولاد را به دنبال داشته است. همانطور که کشورهای بیشتری در جهان در مسیر برقیشدن قرار می‌گیرند، مقادیر بیشتری فولاد در صنعت خودروسازی به مصرف برسد.
فولاد از جمله فلزاتی است که رد پای مصرف آن در بسیاری از جنبه‌های زندگی امروز قابل مشاهده است. اهمیت این ماده استراتژیک تا حدی است که از روند تولید و مصرف آن به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی جوامع یاد می‌شود. از طرفی، جهان در حال حاضر با تحولات بزرگی در‌آمیخته شده که روز به روز نیز پررنگ‌تر می‌شوند؛ تحولاتی که اغلب آن‌ها را می‌توان محرکی برای رشد تقاضای فولاد دانست. با این حال، به نظر می‌رسد که با موضوعاتی نظیر محدودیت‌های ذخایر با عیار بالا و همچنین الزام صنعت فولاد به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، این صنعت به سمت استفاده بیشتر از قراضه به عنوان خوراک حرکت خواهد کرد.
صنعت فولاد از اهمیت ویژه‌ای در اقتصاد برخوردار است، به طوری که تحولات آن می‌تواند بر روندهای آتی چرخه‌های تجاری تاثیر بگذارد. طی سال‌های اخیر، جهان شاهد چند ریسک ژئوپلیتیکی با دامنه گسترده بوده است که هر یک به نحوی صنعت و بازار جهانی فولاد را تحت تاثیر قرار داده‌اند. آغاز تقابلات نظامی روسیه و اوکراین در سال ۲۰۲۲، خسارت‌های سنگینی به صنایع آهن و فولاد در مقیاس جهانی وارد آورد. تغییر جریان‌های تجاری و در نتیجه ایجاد کمبود نهاده‌های تولید، فولاد و محصولات فولادی در اروپا و ایالات متحده آمریکا و همچنین افت قابل ملاحظه توان رقابت صنعتگران فولاد در اروپا مهمترین پیامدهای جنگ میان روسیه و اوکراین بوده است. تجربه تلخ مناقشات نظامی در شرق اروپا سبب شده است تا شرایط فعلی غرب آسیا برای بسیاری از فعالین مرتبط با صنعت و بازار فولاد نگران‌کننده باشد. تاثیری که زنجیره تامین محصولات فولادی در مقیاس منطقه‌ای و جهانی می‌تواند از ریسک ژئوپلیتیکی برآمده از تحولات خاورمیانه بپذیرد، بیش از هر چیز به احتمال وقوع بحران انرژی دیگری (بر اثر مختل شدن زنجیره تامین انرژی در منطقه خاورمیانه) بستگی دارد؛ چنانچه عرضه نفت و گاز طبیعی در پی گسترش دامنه این جنگ به صورت قابل توجهی محدود شود، وارد شدن شوک مثبت و افزایش تلاطم‌ها در بازار جهانی فولاد، دور از انتظار نخواهد بود.
نظر به روند کربن‌زدایی از فعالیت‌های اقتصادی در جهان، گسترش استفاده از هیدروژن سبز به جای سایر عوامل کاهنده مبتنی بر کربن در تولید آهن‌اسفنجی، به عنوان یک راهکار برای کربن‌زدایی از صنعت فولاد دنبال می‌شود. آمارها نشان می‌دهند که سالانه حدود ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار تن هیدروژن در صنعت فولاد به مصرف می‌رسد که البته به دلیل سهم بالای سوخت‌های فسیلی در تولید هیدروژن در شرایط فعلی، نمی‌توان آن را چندان در راستای کربن‌زدایی از صنعت فولاد در نظر گرفت. تحقق صنعت فولاد سبز بر پایه هیدروژن مستلزم آن است که هیدروژن مصرفی در صنعت فولاد با استفاده از فناوری الکترولیز تولید شده و برق مورد نیاز آن نیز به صورت کامل از نیروگاه‌های تجدیدپذیر تامین شده باشد، موضوعی که تا زمان بالا بودن هزینه‌های تولید و عرضه هیدروژن الکترولیتی و برق تولیدشده از منابع تجدیدپذیر میسر نخواهد بود.
نقشی که صنایع معدنی در زنجیره‌های تامین دارند، سبب شده است تا سرمایهگذاری در این زمینه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شود. در این میان، در صنایع فولاد و آلومینیوم به دلیل حجم تولید و دامنه گسترده تقاضا، طی سال‌های گذشته پروژهای متعددی با صرف ده‌ها میلیارد دلار مخارج سرمایه‌ای اجرایی شده‌اند. شرکت‌های آرسلورمیتال و شوگانگ پکن در سال ۲۰۲۳ به ترتیب ۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار و ۵۷۴ میلیون دلار در تولید فولاد سرمایهگذاری کرده‌اند. شرکت‌های آلومینیوم چین و هونگ‌کیائوگروپ که از جمله بزرگترین تولیدکنندگان آلومینیوم در جهان به حساب می‌آیند در سال ۲۰۲۳ به ترتیب حدود ۹۳۴ میلیون دلار و ۸۵۵ میلیون دلار در تولید آلومینیوم سرمایهگذاری کرده‌اند.
جنگ‌های اقتصادی از جمله مهمترین رویدادهایی هستند که در دهه‌های گذشته به شدت بر زنجیره‌های تامین جهانی تاثیر گذاشته‌اند. در این میان، صنعت و بازار فولاد از رخداد منازعات اقتصادی بی‌نصیب نبوده و در برهه‌های مختلف، رفتار نسبتا مشابهی را از خود نشان داده‌اند. تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶، تاثیر منفی قابل توجهی بر تولید ناخالص داخلی و صنعت فولاد جهان از خود به جا گذاشت، به طوری که میزان تولید فولاد در مقیاس جهانی حدود ۲.۳ درصد کاهش پیدا کرد. جنگ تجاری میان ایالات متحده آمریکا و چین در سال ۲۰۱۸، تاثیر چندانی بر صنعت فولاد در جهان نگذاشت که از جمله دلایل آن می‌توان به سهم بیش از ۵۰ درصدی چین از صنعت فولاد جهان و اتکای تقریبا ۱۰۰ درصدی سیاست‌های اقتصادی این کشور به بازارهای داخلی خود اشاره کرد.
ایران با برخورداری از ذخایر معدنی متنوع و گسترده، پتانسیل بالایی در توسعه بخش معدن و صنایع وابسته به آن دارد. با این حال، و با توجه به جایگاه فعلی این بخش در اقتصاد کشور، به نظر می‌رسد فاصله زیادی میان پتانسیل‌ها و عملکرد در این بخش وجود دارد. میزان تولید فولاد در سال ۱۴۰۱ در حالی تقریبا ۳۰ میلیون و ۶۰۰ هزار تن بوده که ظرفیت اسمی صنعت فولاد کشور تقریبا ۴۵ میلیون تن است. چنین وضعیتی در صنایعی مانند آلومینیوم و سرب و روی کشور نیز کم‌وبیش وجود دارد. عواملی چون سازوکارهای نامناسب قیمت‌گذاری، سرمایهگذاری ناکافی در زیرساخت‌های تامین انرژی، بی‌توجهی به زنجیره تامین صنایع و محدود شدن بازارهای صادراتی برای تولیدکنندگان از جمله مهمترین چالش‌هایی هستند که صنایع معدنی و فلزی کشور در حال حاضر با آن‌ها دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند و تا زمانی که برای مرتفع ساختن آن‌ها اقدامی موثر صورت نگیرد، نباید انتظار تحولاتی امیدوارکننده را در این بخش داشت.
فولاد، در طبقه استراتژیک‌ترین متریال‌های اقتصاد قرار دارد و پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آتی تولید و مصرف فولاد در مقیاس جهانی کم‌وبیش با رونق همراه باشد. تقاضا و مصرف فولاد عمدتا از محل افزایش جمعیت و نسبت جمعیت شهری و همچنین توسعه ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر در مقیاس جهانی هدایت خواهد شد، به طوری که انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰، تقاضای فولاد حداقل به ۲ میلیارد و ۲۶۲ میلیون تن برسد و تولید فولاد نیز تقریبا متناسب با تقاضا رشد کند. مسیر پیش‌روی صنعت فولاد، بیش از هر چیز در گرو تغییرات اقلیمی و الزامات زیست‌محیطی تحمیل‌شده بر این صنعت قرار خواهد داشت. مطالعات صورت‌گرفته در این زمینه نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۵۰، رویکردهای تولیدی دوست‌دار محیط‌زیست از جمله گسترش به‌کارگیری قراضه و استفاده از تکنولوژی‌های هیدورژن‌پایه محور توسعه صنعت فولاد خواهند بود. انتظار می‌رود تا حدود ۳ دهه دیگر، تقریبا ۹۳ درصد فولاد جهان با به‌کارگیری منابع ثانویه، فناوری‌های هیدروژن‌پایه، زیست‌انرژی‌ها و انواع سیستم‌های جمع‌آوری و ذخیره‌سازی کربن تولید شود.
