مشاهده بیشتر
صادرات یک میلیون دستگاه انواع خودروی سواری و ۳۰ هزار دستگاه خودروی تجاری در افق ۱۴۰۴ صرفا بخشی از چشماندازهای تدوین‌شده برای حوزه حمل‌ونقل کشور به شمار می‌آید. با این حال، نگاهی به حال‌وروز و شرایط فعلی صنعت خودرو نشان می‌دهد که نه‌تنها این صنعت روی ریل خود حرکت نمی‌کند، بلکه در سال‌های اخیر با افت تولید و کاهش صادرات نیز مواجه بوده است. از صنعت خودرو، به سبب ارتباط گستردهای که با سایر صنایع از جمله صنعت فلزات اساسی دارد، به عنوان پیشران اقتصاد کشور یاد می‌شود و به حرکت درآمدن چرخ آن می‌تواند محرک قدرتمندی برای رونق اقتصادی کشور باشد.
صنعت خودروسازی یکی از بخش‌های مهم اقتصاد و تجارت جهانی محسوب می‌شود. نقش و جایگاه خودروها در صنعت و زندگی امروز بشر موجب شده است تا بسیاری از کشورها، با سرمایهگذاری در این عرصه به منظور ارتقای ظرفیت‌های تولید و بالا بردن سطح کیفی محصولات، به جایگاه مناسبی در صنعت خودرو دست یابند و از این طریق، ضمن تامین نیاز مصرفی، بر قدرت اقتصادی خود نیز بیفزایند. خودرو در سال ۲۰۱۹، بر اساس ارزش تجارت، چهارمین محصول تجاری در جهان بوده و افزون بر آن، اشتغال میلیون‌ها نفر در سراسر جهان وابسته به صنعت خودروسازی است.
صنعت خودروسازی به‌عنوان یکی از صنایع استراتژیک جهان، از گذشته تاکنون تحولات بسیار زیادی را تجربه کرده است. از تحول در قسمت‌های مختلف یک خودرو گرفته تا تغییرات موتور و پیشران آن‌ها، همه به منظور رفاه و بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها انجام شده‌اند. ایجاد تحولاتی در ساخت باتری اتومبیل‌ها، منجر به تولید خودروهای برقی و هیبریدی شد که انقلابی بزرگ در این صنعت محسوب می‌شوند. تولید این خودروها نسبت به خودروهای بنزینی در طی دهه گذشته افزایش یافته و به دنبال رویکرد جهانی کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی، روز به روز بر تولید آن‌ها افزوده می‌شود. پیش‌بینی‌ها از آینده‌ای با خودروهای برقی و هیبریدی بیشتر و کاهش فروش خودروهای بنزینی خبر می‌دهند. همچنین هیدروژن به عنوان یک سوخت پاک در جهان، گزینه‌ای است که فراگیرشدن آن منوط به توسعه بیشتر و کاهش برخی هزینه‌ها برای استفاده از این سوخت پاک در جهان خواهد بود.
صنعت خودروسازی در زمره صنایع سودآور و تعیین‌کننده در اقتصاد جهان به شمار می‌رود. با این حال، این صنعت در ایران نتوانسته است به جایگاه درخور و مناسبی در اقتصاد کشور دست یابد. سیاست‌های داخلی و فشارهای خارجی و تحریم‌ها امروز موجب شده‌اند تا واحدهای فعال در حوزه خودرو با مشکلات و چالش‌های پرتعدادی مواجه باشند، چالش‌هایی که تحقق اهداف پیش‌بینی شده در افق ۱۴۰۴ برای صنعت خودروسازی کشور را دشوار می‌سازند. در این گزارش، سناریوهای مختلف پیشِ‌روی صنعت خودروسازی و تاثیر هریک از این سناریوها بر مصرف فلزات این صنعت مورد بحث و ارزیابی قرار گرفته است.
بخش اعظم وزن یک خودرو را فلزات مصرفی در آن، به‌ویژه فولاد، تشکیل می‌دهد. اتاق، کابین، بدنه موتور و بسیاری از قطعات موتور از جنس فولاد و آلومینیوم ساخته می‌شوند. همچنین نمی‌توان از میزان مس مصرفی در انواع تجهیزات الکتریکی خودروها چشم‌پوشی کرد. با توجه به این مسئله، بدیهی است که رشد تولیدات خودرو، با توجه به حجم فلزات مصرفی و آمار بالای تولیدات، تقاضای قابل‌توجهی را برای فلزات مختلف ایجاد خواهد کرد.
در جوامع پیشرفته امروزی، توسعه حمل‌ونقل عمومی از اهمیت زیادی برخوردار است. تامین نیازهای اقتصادی و اجتماعی شهروندان، برطرف کردن مشکلات محیط‌زیست، حل مشکل ترافیک و جابه‌جایی و انتقال آسان و مقرون‌به‌صرفه مردم از جمله اهداف دولت‌ها با استفاده از توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی است. با تشویق مردم به استفاده از حمل‌ونقل عمومی، بسیاری از مشکلات از جمله آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ترافیک تا حد زیادی بهبود خواهد یافت. ساخت اتوبوس، مینی‌بوس و ون از جمله ملزوماتی است که رشد ناوگان حمل‌ونقل عمومی در کشور را تسهیل می‌کند. از آنجا که شرایط برای ایجاد خطوط اتوبوس در ناوگان حمل‌ونقل شهری بسیار راحت‌تر از مترو است و نیاز به زیرساخت‌های بسیار کمتری دارد و نیز در همه شهرها و استان‌ها قابل‌اجراست، توسعه این بخش با صرف انرژی و هزینه کمتر، بازدهی سریع و آسان‌تری خواهد داشت. بنابراین لازم است که به رشد تولید در این بخش توجه ویژه‌ای شود.
ایران در تولید مواد اولیه و برخی از محصولات نیمه‌نهایی و نهایی مزایای بسیاری دارد. تولید سالانه بیش از ۲۵ میلیون تن فولاد خام، ۲۵۰ هزار تن کاتد مس و بیش از ۳۰۰ هزار تن شمش آلومینیوم مواردی هستند که ایران در آن‌ها مزیت جانبی دارد و اکنون باید بهره بسیار بیشتری از آن‌ها در صنایع پایین‌دست و پرمصرف خود مانند صنعت خودرو ببرد. عوامل داخلی و خارجی بسیاری مانع از پیشتازی و توسعه صنعت خودرو و صنایع وابسته مانند صنعت تولید قطعات شده‌اند. اگرچه از دهه گذشته تاکنون کشور در تولید بسیاری از قطعات پیشرفت کرده، تا خودکفایی کامل راه زیادی در پیش است.
امروزه، آلومینیوم به فلزی پر‌کاربرد در صنایع مختلف تبدیل شده است که از جمله مهمترین آن‌ها می‌توان به صنعت خودروسازی اشاره کرد. این مسئله عمدتا بدان خاطر است که آلومینیوم ویژگی‌های کم‌نظیری دارد که بسیاری از ضرورت‌ها در خودروسازی را تامین می‌کند. طبق برآوردهای صورت‌گرفته، در سال‌های اخیر سهم صنعت خودروسازی از بازار جهانی آلومینیوم به حدود ۱۸ درصد نیز رسیده است که البته انتظار می‌رود این رقم همگام با رشد مصرف آلومینیوم، افزایش یابد. بررسی‌ها حکایت از آن دارد که شدت مصرف آلومینیوم در تولید هر خودرو به صورت قابل ملاحظه‌ای در میان مناطق مختلف جهان، متفاوت است؛ به عنوان نمونه میزان مصرف آلومینیوم در تولید هر دستگاه وسیله نقلیه موتوری سبک در آمریکای شمالی بیش از ۲۵۰ کیلوگرم برآورد می‌شود، در حالی که شدت مصرف آلومینیوم در صنعت خودروسازی کشورهای در حال توسعه‌ای نظیر هندوستان و چین کمتر از ۱۵۰ کیلوگرم است.
صنعت خودروسازی جهانی از زمان ساخت اولین وسایل نقلیه موتوری تاکنون، دستخوش تحولات عظیمی شده است. برخی از سازندگان اصلی خودرو با سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه به تکامل و توسعه فرایندهای تولید خودرو در این دوره کمک کرده‌اند. به طور مثال، فناوری‌های خودرو را تا حد زیادی بهبود بخشیده‌اند و با ایجاد تاسیسات تولیدی بزرگ امکان صرفه‌جویی در مقیاس تولید را فراهم آورده‌اند. در حال حاضر نیز برخی از بازیگران اصلی این صنعت از جمله تویوتاموتورز و جنرال موتورز با سرمایهگذاری مشترک در کشورهای خارجی پاسخگوی تقاضای فزاینده مصرف‌کنندگان در سراسر جهان هستند. آمارها حاکی از آن هستند که تولیدکنندگان بزرگی مانند تویوتا موتورز، فولکس واگن، هیوندای موتورز و جنرال موتورز، بازار جهانی خودرو را در اختیار دارند و همواره در تلاش هستند تا جایگاه خود را در عرصه جهانی تثبیت کنند.
با توجه به روند تولید و واردات خودرو و نیز آمار نامناسب اسقاط خودروها در کشور، هرساله به میزان قابل‌توجهی به خودروهای موجود در کشور افزوده می‌شود. هر خودرو از قطعات مختلفی تشکیل شده است که اغلب آن‌ها باید در دوره‌های زمانی مختلف تعویض شوند. از این رو، بدیهی است که هر سال به میزان قطعات یدکی مورد نیاز برای تعمیر خودروهای فعلی افزوده می‌شود. اغلب قطعات مورد استفاده در خودروها از جنس فلزات اساسی ساخته می‌شوند. بنابراین تولید داخلی قطعات خودرو و افزایش تقاضا برای آن در سال‌های آینده بر مصرف فلزات در کشور بسیار اثرگذار خواهد بود.
همگام با توسعه و ساخت اولین وسایل نقلیه موتوری در جهان، آغاز تجارت بین‌المللی خودرو نیز مورد توجه قرار گرفت. در واقع نیاز مبرم بشر به حمل‌ونقل و جابه‌جایی، خودرو را به یک عنصر مهم و حیاتی در مراودات تجاری طی دو قرن گذشته تبدیل کرده است. تاریخ‌نگاری‌ها نشان می‌دهد اغلب کشورهایی که از توانمندی بالایی در ساخت و توسعه خودروها برخوردار بوده‌اند، بیشترین حضور را در عرصه بین‌المللی خوردو به ثبت رسانده‌اند. آمارها نیز حاکی از آن هستند که کشورهایی مانند آلمان، چین، ژاپن، کره‌جنوبی و ایالات متحده آمریکا بیشترین سهم از درآمدهای صادراتی صنعت خودروی جهانی را به خود اختصاص می‌دهند. به نظر می‌رسد افزایش جمعیت جهان، تغییر در ترجیحات مصرف‌کنندگان و معرفی خودروهای الکتریکی به رشد تجارت بین‌المللی خودرو در دهه‌های آتی کمک کنند.
بازار جهانی خودرو از زمان توسعه خود در طول انقلاب صنعتی تاکنون با تقاضای در حال تغییر مصرف‌کنندگان همگام شده است و در حال حاضر بیش از ۹۲ میلیون خودرو در سطح جهانی به فروش می‌رسد. در چند سال گذشته گرایش فزاینده‌ای به سمت توسعه خودروهای الکتریکی در سطح جهانی شکل گرفته است، به طوری که امروزه صنعت نوظهور خودروهای الکتریکی حدود ۱۸ درصد از بازار خودروها را به خود اختصاص می‌دهد. در حالی که بازار خودروهای الکتریکی در ابتدا به ایالات متحده آمریکا، اروپا و ژاپن محدود می‌شد، اما رشد بی‌سابقه بازار و صنعت خودرو چین در دو دهه گذشته این کشور را به بزرگترین بازار خودروهای الکتریکی، به ویژه خودروهای الکتریکی باتری‌دار (BEV) تبدیل کرده است.
