مشاهده بیشتر
بخش معدن و صنایع معدنی از این پتانسیل برخوردار است که به پیشران اقتصاد هر کشور معدن‌خیز تبدیل شود. با توجه به چشم‌انداز رشد تقاضای فلزاتی از جمله طلا، آلومینیوم، کروم و منگنز، رشد سرمایه‌گذاری‌ها در استخراج و بهره‌برداری از این منابع طبیعی می‌تواند چشم‌انداز روشنی را برای رشد اقتصادی و رهایی کشور از وابستگی به صادرات نفت به تصویر بکشد؛ مسئله‌ای که امروز با چالش‌های بسیاری مواجه است و ضرورت دارد که سیاست‌گذاری مناسب‌تری در این عرصه صورت پذیرد.
ایران ظرفیت‌های بالقوه قابل توجهی برای توسعه بخش معدن و قرار گرفتن در زمره قدرت‌های معدنی جهان دارد. بر این اساس، روند رو به رشدی در میزان سرمایه‌گذاری‌ها در بخش معدن کشور قابل مشاهده است. در سال ۱۴۰۰، مجموع سرمایه‌گذاری‌ها در بخش معدن حدود ۷ هزار و ۲۶۶ میلیارد ریال بود (ثابت سال ۱۳۹۰) که نسبت به سال ۱۳۸۵ حدود ۸۶ درصد بیشتر بوده است. با این حال، کارشناسان بر این باورند که میزان سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته کماکان با ظرفیت‌های معدنی کشور همخوانی ندارد و برای رسیدن به اهدافی نظیر رشد دو رقمی بخش معدن، لازم است تا جذابیت‌های بیشتری برای میزان سرمایه‌گذاری‌ها در این بخش ایجاد شود.
تامین انرژی با استفاده از هیدروژن، به عنوان یکی از راهکارهای مقابله با انتشار گازهای آلاینده مطرح شده است. با این حال، آمارها نشان می‌دهند که سوخت‌های فسیلی ماده اولیه بخش غالب تولید جهانی هیدروژن هستند؛ موضوعی که سبب شده است تا گسترش تولید هیدروژن نه به یک راهکار بلکه به یک چالش اقلیمی تبدیل شود. در این راستا، بسیاری از دولت‌ها توسعه ظرفیت تولید هیدروژن کم‌آلاینده با استفاده از فناوری‌های الکترولیز و «CCUS» را در دستور کار خود قرار داده‌اند. بر اساس برآوردهای صورت‌گرفته، میزان تولید هیدروژن در مقیاس جهانی تا سال ۲۰۳۰ رشد ۱۵.۸ درصدی را نسبت به سال ۲۰۲۲ تجربه می‌کند و به حدود ۱۸۰ میلیون تن می‌رسد. انتظار می‌رود میزان تولید هیدروژن سبز نیز در مدت یادشده تقریبا ۳۸ میلیون تن افزایش یابد و سهم آن از کل صنعت هیدروژن که در شرایط فعلی کمتر از یک درصد است، با رشد قابل ملاحظه‌ای مواجه شود.
دو فلز سرب و روی از پرکاربردترین و باارزش‌ترین فلزات غیرآهنی شمرده می‌شوند و در زمره منابع معدنی اثرگذار بر اقتصاد جهانی هستند. با توجه به ذخایر بالقوه معدنی سرب و روی ایران و همچنین پیش‌بینی افزایش تقاضای جهانی این دو فلز ارزشمند به سبب کاربردهای وسیع، بررسی فرصت‌ها و ابعاد مختلف حرکت به سوی بهره‌برداری از ظرفیت‌ها بیش از پیش نمایان می‌شود. در چنین شرایطی، با پیاده‌سازی یک استراتژی مناسب به منظور استفاده از این فرصت‌ها، می‌توان با ایجاد ارزش افزوده به رشد اقتصاد کشور و افزایش تولید ناخالص داخلی کمک قابل‌توجهی کرد.
امروزه اغلب کشورهای جهان برای کاهش انتشار کربن و انتقال به منابع انرژی پاک‌تر قدم برمی‌دارند. هیدروژن سبز که مبتنی بر منابع انرژی تجدیدپذیر است به عنوان حامل انرژی پایدار در نظر گرفته می‌شود که پتانسیل و تطبیق‌پذیری قابل توجهی در کربن‌زدایی از خود ارائه می‌دهد و به عنوان جایگزنی بالقوه برای روش‌های سنتی تولید برق معرفی می‌شود. اگرچه در حال حاضر سهم قابل قابل توجهی از ترکیب برق جهانی به آن اختصاص ندارد اما انتظار می‌رود نقش مهمی در شکل‌دهی آینده نیروگاه‌های برق ایفا کند. پیش‌بینی‌ها نیز حاکی از آن هستند که با افزایش سرمایهگذاری در توسعه زیرساخت‌های هیدروژنی و تقاضای فزاینده برای هیدروژن سبز، بیش از یک‌چهارم از برق تجدیدپذیر جهانی تا سال ۲۰۵۰ از این طریق تولید شود.
هیدروژن از روزهای اولیه معرفی خود توسط هنری کاوندیش در سال ۱۷۷۶ تا استفاده از آن به عنوان سوخت وسایل نقلیه و سیستم‌های گرمایشی، از دامنه گسترده‌ای از کاربردها در جوامع بشری برخوردار بوده است. با این حال مزایای هیدروژن فراتر از موارد یادشده به نظر می‌رسد، به طوری که امروز به عنوان یک بازیگر کلیدی در مسیر حرکت جهان به سمت انرژی پاک و کم‌کربن ظاهر شده است و می‌توان آن را مکملی برای انرژی‌های سبز برشمرد که نقش قابل توجهی در محدودکردن گرمایش کره‌زمین به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد ایفا می‌کند. پیش‌بینی‌های مک‌کنزی نیز حاکی از آن هستند که بیش از ۲۰ درصد از کاهش انتشار کربن تا سال ۲۰۵۰ ناشی از گسترش استفاده از فناوری‌های هیدروژنی خواهد بود.
نگرانی‌های مرتبط با گرمایش کره‌زمین جریان سرمایهگذاری در بخش انرژی را متحول ساخته است و در حالی که به لحاظ تاریخی عمده سرمایهگذاری به سوخت‌های فسیلی تعلق داشته است در حال حاضر سرمایهگذاری در حوزه انرژی‌های پاک سهم بیشتری را به خود اختصاص می‌دهد. این در حالی است که شتاب روبه‌رشد سرمایهگذاری در انرژی‌های پاک بین کشورها یکسان نیست و کشورهای توسعه‌یافته بیش از دو‌سوم از سرمایهگذاری در این بخش را به خود اختصاص می‌دهند. البته باید توجه داشت که جریان سرمایهگذاری مستقیم خارجی نیز در راستای پر کردن شکاف تامین مالی برای برخی کشورها و تسهیل انتقال فناوری انرژی پاک بین کشورها ظاهر شده است و نقش بی‌بدیلی در پروژه‌های سرمایهگذاری انرژی جهانی ایفا می‌کند.
نخستین گام برای توسعه صنعتی و رشد صادرات غیرنفتی، برنامه‌ریزی و شناسایی امکانات و منابع بالقوه است تا به این ترتیب بتوان هم زمینه مناسبی را برای اشتغال‌زایی ایجاد کرد و هم با تامین نیاز داخلی و تکمیل زنجیرههای ارزش، درآمدهای ارزی کشور را بهبود بخشید. ایران کشوری غنی از معادن مختلف غیرفلزی از جمله سیلیس، خاک نسوز و آهک محسوب می‌شود. از این رو، نمی‌توان نقش توسعه صنعت تولید محصولات معدنی غیرفلزی را، که عنصر اصلی توسعه زیرساخت‌ها و نواحی شهری محسوب می‌شود، در اقتصاد کشور نادیده گرفت. رشد تولیدات معدنی غیرفلزی، علاوه بر ایجاد اشتغال پایدار، سبب استفاده بهینه از معادن کانسارهای غیرفلزی و تامین نیاز داخلی صنایع مختلف کشور از جمله بخش ساخت‌وساز می‌شود.
امنیت انرژی در جهان، همواره به عنوان یک مسئله استراتژیک در نظر گرفته شده، این در حالی است که همگام با پیشرفت جوامع و روند جهانی شدن «Globalization»، اقتصاد جهانی و بازارهای انرژی شاهد پیدایش ریسک‌های ژئوپلیتیکی بوده که هر یک به نحوی بازارهای نفت و گاز طبیعی را تحت تاثیر قرار داده‌اند. سال ۱۹۷۳، یکی از بزرگترین بحران‌های نفتی جهان تا به امروز (به دلیل بالا گرفتن منازعات نظامی میان برخی کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی) کلید خورد که تقریبا ۷ سال به طول انجامید و سبب شد تا قیمت جهانی نفت تقریبا ۶ برابر شود. سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ نیز با آغاز نبرد نظامی روسیه و اوکراین و همچنین حمله رژیم صهیونیستی به غزه، به دلیل کاهش قابل ملاحظه صادرات نفت و گاز طبیعی روسیه به اتحادیه اروپا و مختل شدن روند تولید و صادرات گاز طبیعی در منطقه خاورمیانه، مجددا بازارهای انرژی در مقیاس جهانی تا حدی متلاطم شد، با این حال، تاثیر ریسک‌های ژئوپلیتیکی اخیر بر بازار انرژی نسبت به دوره‌های قبل محدودتر شده است. واقعیت آن است که در طول بحران‌های نفتی گذشته، جامعه جهانی به سمت پویایی بیشتر (به خصوص در زمینه تامین و مصرف انرژی) رفته است؛ این مسئله عمدتا به این خاطر است که وقوع بحران‌های نفت و گاز طبیعی در بلندمدت، هم به تامین‌کنندگان و هم به مصرف‌کنندگان انرژی خسارت جدی وارد می‌کند.
از مس به عنوان فلز آینده یاد می‌شود. کاربردهای گسترده این فلز در صنایع الکتریکی، الکترونیکی و های‌تک موجب می‌شود که هر میزان دنیا به سمت توسعه تکنولوژی‌های نوین حرکت کند، مصرف مس نیز افزایش یابد. با توجه به این امر، توجه به اکتشاف و بهره‌برداری از ذخایر مس معدنی بسیار اهمیت دارد. ایران از لحاظ زمین‌شناسی روی کمربند مس قرار گرفته و این امر فرصت بی‌نظیری را برای سرمایهگذاری و بهره‌برداری از ذخایر این فلز ارزشمند پدید آورده است؛ مسئله‌ای که تحقق آن چشم‌انداز روشنی را برای رشد اقتصادی کشور ایجاد می‌کند.
بخش عمده‌ای از محصولات ساخته‌شده فلزی غیرآهنی به روش ریخته‌گری تولید می‌شوند. از مزایای قطعات ساخته‌شده به روش ریخته‌گری می‌توان به قابلیت عملیات حرارتی، قابلیت ماشین‌کاری و جوش‌پذیری خوب با استحکام بالا اشاره کرد. قطعات ریخته‌گری‌شده حلقه‌های نهایی زنجیره ارزش تولید محصولات فلزی هستند. از آنجا که بسیاری از ابزارآلات و تجهیزات مورد استفاده در بخش‌های مختلف صنعت به این روش تولید می‌شوند، با سرمایهگذاری در حوزه توسعه ظرفیت‌های ریخته‌گری فلزات غیرآهنی، می‌توان نیاز صنایع داخلی به این قطعات را حد امکان تامین کرد که این مسئله کشور را از واردات این قطعات بی‌نیاز می‌سازد و از خروج ارز از کشور جلوگیری می‌کند.
سنگ‌آهن نخستین حلقه زنجیره تولید فولاد است. در سال‌های اخیر، توسعه ظرفیت‌های صنعت فولاد یکی از گفتمان‌های مهم و اساسی اقتصاد کشور بوده است، اما به نظر می‌رسد که سرمایهگذاری در عرصه معادن سنگ‌آهن آن‌چنان‌که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است. چالش‌های فعلی فولادسازان در زمینه تامین مواد اولیه نیز از همین موضوع حکایت دارد. روشن است که تحقق چشم‌اندازهای صنعت فولاد بدون توسعه و رشد معادن سنگ‌آهن کشور ممکن نخواهد بود که لازمه این امر سیاست‌گذاری‌های مناسب در این بخش و اصلاح دستورالعمل‌های دولتی است.
