مشاهده بیشتر
رشد حملونقل ریلی، به سبب مزایای پرشمار آن، مقوله‌ای مهم برای توسعه زیرساخت‌های صنعتی کشورها محسوب می‌شود. در ایران نیز گسترش حملونقل ریلی و جایگزینی آن با حمل جاده‌ای همواره یکی از موارد مهم در سیاست‌های کلان توسعه کشور بوده است. در همین رستا توسعه صنایع ریلی، به عنوان تولیدکننده تجهیزات مورد استفاده در این سیستم حملونقل، مسئله‌ای مهم و اساسی برشمرده می‌شود که می‌تواند کشور را از واردات این تجهیزات بی‌نیاز سازد. بررسی وضعیت تولید و واردات محصولات صنایع ریلی کشور حاکی از روند روبه‌رشد این صنعت و توانایی آن در جایگزینی محصولات وارداتی است.
توسعه حملونقل ریلی اساس توسعه صنعتی کشورها محسوب می‌شود. به همین دلیل یکی از مهم‌ترین بخش‌های برنامه‌های توسعه کلان کشور به حملونقل ریلی مربوط می‌شود. با این وجود به نظر می‌رسد به دلایل مختلفی از جمله عدم سرمایه‌گذاری‌های لازم تردیدهایی در زمینه تحقق چشم‌اندازهای این عرصه وجود دارد. در گزارش پیش‌رو براساس چشم‌اندازهای ترسیم‌شده و احتمال وقوع آن‌ها، سناریوهای مختلفی برای تعیین میزان فلز مصرفی در توسعه صنایع ریلی پیش‌بینی شده است.
نفت سفید، گاز مایع، بنزین و نفت کوره از جمله محصولات نهایی پالایشگاه‌ها هستند. به دنبال رشد جمعیت و توسعه صنعتی و نیز گسترش استفاده از خودروها، تقاضای زیادی برای سوخت‌های فسیلی ایجاد شده است. با توجه به موارد فراوان مصرف این فرآورده‌های نفتی، فاصله زیاد محل‌های مصرف از پالایشگاه و لزوم انتقال ایمن، ارزان و سریع، حملونقل آن‌ها به وسیله تانکرهای حمل سوخت و بشکه‌ها صورت می‌گیرد. از این رو، می‌توان تاثیرات توزیع محصولات پالایشی را از جنبه تولید تانکرها و بشکه‌ها نیز مورد بررسی قرار داد.
قرارگیری ایران در شرایط جغرافیایی استراتژیک موقعیت مناسبی را برای توسعه ظرفیت پالایشگاهی و تولید و صادرات فرآورده‌های نفتی ایجاد کرده است. بخش عمده تجارت فرآورده‌های نفتی از طریق کشتی‌ها و خطوط ریلی و با استفاده از تانکرها و بشکه‌ها انجام می‌شود. جنس اکثر تانکرها و بشکه‌ها، به سبب لزوم مقاومت در برابر عوامل شیمیایی و فیزیکی، از جنس فولاد ساخته می‌شوند. از این رو، تاثیرات توسعه صادرات فرآوردهای نفتی را می‌توان از جنبه تانکرها و بشکه‌های مورد نیاز و فلزات مصرفی در آن‌ها مورد بررسی قرار داد.
رشد و توسعه صنایع دریایی در ایران، علاوه بر ایجاد ارزش افزوده برای کشور، می‌تواند محرکی برای رشد بخش اعظمی از زنجیره تامین دیگر صنایع، همچون صنایع فلزی و صنایع تولیدکننده تجهیزات و ماشین‌آلات باشد. حتی رشد این صنایع به توسعه شرکت‌های خدماتی در بخش حملونقل دریایی نیز، به واسطه بهبود دسترسی به تامین قطعات و شناورها، کمک می‌کند. این در حالی است که توسعه فعالیت حملونقل دریایی، خود تقاضایی برای فلزات از محل قطعات یدکی و تجهیزاتی همچون جابه‌جاکننده‌ها و کانتینر ایجاد می‌کند. پتانسیل بالای ایران برای رشد این صنایع، به دلیل سهم بالای مرزهای آبی و فعالیت‌های صنعتی فراساحلی همچون استخراج نفت، می‌تواند نقش این صنایع را بسیار پررنگ‌تر کند.
صنایع دریایی از جمله صنایع استراتژیک کشور است که با وجود پتانسیل‌های گسترده و قابل توجه و نیز تأکیدات مکرر بر اقتصاد دریامحور، طی دوره‌های پنج‌ساله گذشته از برنامه‌های توسعه‌ای، چندان مورد توجه قرار نگرفته است. این در حالی است که برای برنامه‌های توسعه‌ای ششم و هفتم، در مجموع، سرمایهگذاری ۲۷.۵ میلیارد دلاری برای توسعه این صنایع در نظر گرفته شده است و در صورت تحقق این برنامه، کل مصرف فلزات اساسی طی دوره پیش‌بینی‌شده تا ۱۱.۳ میلیارد دلار افزایش خواهد یافت.
با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از صنایع دریایی کشور به تعمیر و نوسازی اشتغال دارند، تامین قطعات یدکی در این صنایع اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. این قطعات، که عمدتا از جنس فلزات اساسی هستند، یکی از منابع مهم در تعیین تقاضا و مصرف فلزات به حساب می‌آیند. برآوردها اندازه بازار مصرف داخلی فلزات در ساخت قطعات یدکی مورد استفاده صنایع دریایی را حدود ۶۰ میلیون دلار نشان می‌‌دهند. این در حالی است که در صورت تحقق برنامه چشم‌انداز ۱۴۰۴ از وضعیت صنایع دریایی و افزایش داخلی‌سازی این قطعات، پیش‌بینی می‌شود که این بازار با سرعت بیشتری از میزان مورد انتظار رشد کند.
کانتینرسازی، به عنوان یکی از بخش‌های وابسته به صنایع دریایی، سهم مهمی در مصرف فلزات (خصوصا فولاد) دارد. بر اساس پیش‌بینی‌ها، انتظار می‌رود که تا سال ۱۴۰۵، میزان مصرف فولاد ناشی از فعالیت تولیدی واحدهای کانتینرسازی، نسبت به رقم برآوردشده برای سال ۱۳۹۷، رشد دوبرابری داشته باشد؛ هرچند میزان فعالیت این بخش از صنعت، که به شرایط تجاری کشور وابسته است، تحت تاثیر عواملی همچون تحریم‌های بین‌المللی و نیز شیوع ویروس کرونا قرار گرفته است و هر گونه تغییری در این عوامل می‌تواند میزان پیش‌بینی‌شده را افزایش یا کاهش دهد.
در سال‌های گذشته، رونق صنعت ساخت و تعمیر قایق‌های تفریحی و ورزشی موجب شده بود تا تقاضای مناسبی برای فلزات، خصوصا فولاد، در کشور ایجاد شود که این امر دورنمای روشنی را برای بازار فلزات کشور پدید می‌آورد. اما به‌یکباره رکود قابل توجهی در این صنعت ایجاد شد. این رکود متقابلا بر مصرف فلزات در این عرصه نیز اثرگذار بود و موجب شد تا افت شدیدی در تقاضای فولاد کشور پدید آید. این رکود، که در سال‌های اخیر نیز ادامه یافته است، در کنار تاثیرات سوء آن بر اقتصاد و اشتغال کشور، موجب شده است تا امروز بخش بزرگی از تقاضای بالقوه برای فلزات نیز بدون استفاده باقی بماند؛ در صورتی که اگر برنامه‌ریزی مناسبی به منظور توسعه این صنعت سودآور تحقق می‌یافت، امروز تقاضای قابل توجهی برای انواع محصولات فلزی در کشور ایجاد می‌شد.
فلزات از دیرباز نقش اصلی را در ساخت کشتی‌های مختلف ایفا می‌کرده‌اند. در گذشته، به منظور جلوگیری از ورود آب و نیز برای دستیابی به استحکام و مقاومت بالا در مقابل شرایط دشوار دریانوردی، از فلزات گوناگونی در ساخت کشتی‌ها استفاده می‌شد. امروز نیز، به‌رغم پیشرفت‌ها در زمینه تولید مواد مختلف، کماکان فولاد اصلی‌ترین عنصر ساخت کشتی‌ها برشمرده می‌شود. ساخت انواع کشتی‌های بزرگ و بسیار سنگین، که بخش عمده وزن آن‌ها را فولاد تشکیل می‌دهد، نمایانگر تقاضای بسیار بالای صنعت کشتی‌سازی برای فلزات گوناگون، خصوصا فولاد است و در همین راستا، برنامه‌ریزی برای توسعه صنعت کشتی‌سازی کشور موجب خواهد شد تا تقاضای قابل توجهی برای این فلز ارزشمند در داخل کشور ایجاد شود.
امروزه صنعت حملونقل به جزئی جدایی‌ناپذیر در توسعه اقتصادی کشورها بدل شده و در این بین، صنعت حملونقل دریایی سهم انکارناپذیری را به خود اختصاص داده است، به طوری که امروزه حدود ۹۰ درصد حمل کالا در تجارت‌های بین‌المللی به شیوه دریایی صورت می‌پذیرد. بر این اساس، کانتینرها به عنوان یکی از اجزای مهم حملونقل دریایی، نقشی پررنگ را در این صنعت ایفا می‌کنند. از طرف دیگر، سرمایهگذاری در هر صنعت یکی از ملاک‌های توسعه آن صنعت بر شمرده می‌شود و این توسعه با مصرف فلزات امکان‌پذیر خواهد بود. بنابراین صنعت کانتینرسازی نقش تأثیرگذاری در میزان مصرف فلزات دارد. با توجه به اینکه ایران کشوری دریایی محسوب می‌شود و نیز با توجه به حجم حملونقل دریایی کشور به وسیله کانتینر، توسعه این صنعت برای ایران نیز اهمیت دارد.
دروازه‌های آبی ایران فرصت ارتباط دریایی با بسیاری از بازارهای جهانی را از دوران کهن فراهم ساخته و در کنار موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد، کشور را در مسیر شاهراه‌های اصلی ترانزیت بین‌المللی قرار داده است. در نتیجه، طی سال‌های ۱۳۸۵ تاکنون، سالانه حدود ۹۵۰ میلیارد تومان (با ارزش ریال ۱۳۹۰) در بخش زیرساخت بندری کشور سرمایهگذاری شده که حدود ۴۸ درصد از آن متعلق به بخش خصوصی بوده است. این حجم از سرمایهگذاری در حوزه توسعه و نوسازی بنادر کشور تقاضای سالانه ۳۷ میلیون دلاری فلزات اساسی را برای کشور به همراه داشته که برآورد می‌شود کاملاً از محل داخل تامین شده است.
