مشاهده بیشتر
رشد صنعت ماشین‌آلات، به سبب نقش زیرساختی‌ای که در توسعه صنایع کشور دارد، همواره مورد توجه سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان قرار داشته است. با این حال، ناتوانی تولید برخی از ماشین‌آلات خاص و دسترسی نداشتن به تکنولوژی‌های به‌روز موجب شده است تا بخش عمده‌ای از ماشین‌آلات مورد استفاده در صنایع کشور خارجی باشند. البته بررسی روند چند سال اخیر حاکی از بهبود نسبی این شرایط است. با این حال، کماکان فاصله زیادی با حد مطلوب وجود دارد و ایران همچنان به جای یک صادرکننده قدرتمند، واردکننده ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی به حساب می‌آید.
امروزه ماشین‌آلات صنعتی نقش بسیار مهمی در صنایع مختلف ایفا می‌کنند و می‌توان اذعان داشت که در حال حاضر هیچ محصولی بدون استفاده از ماشین‌آلات باکیفیت و پیشرفته نمی‌تواند قابلیت تولید و رقابت داشته باشد. تاثیر حضور ماشین‌آلات صنعتی در بهبود هزینه و راندمان تولید باعث شده است که تقاضای زیادی برای آن‌ها در سال‌های اخیر ایجاد شود. با توجه به اینکه بخش عمده وزن ماشین‌آلات صنعتی به فلزات مصرفی آن‌ها تعلق دارد، افزایش تولید آن‌ها می‌تواند به افزایش مصرف فلزات بینجامد. همچنین توسعه این صنعت از لحاظ احداث ساختمان و تامین زیرساخت‌ها و تجهیزات نیز تقاضای قابل‌توجهی برای فلزات اساسی ایجاد خواهد کرد.
صنعت ذوب و ریخته‌گری فلزات از جمله مهم‌ترین صنایع سنگین در اقتصاد دنیا برشمرده می‌شود. در این صنعت از روش‌های مختلفی برای استخراج فلزات از دل مواد معدنی و تولید محصولات نیمه‌ساخته فلزی استفاده می‌شود که هریک از این روش‌ها از مکانیسم منحصربه‌فردی برخوردار هستند و بسته به نحوه عملکرد، از ماشین‌آلات و تجهیزات مختلفی بهره می‌گیرند. صنعت متالورژی ایران در سال‌های اخیر روندی روبه‌رشد را تجربه کرده که این امر افزایش تقاضا برای ماشین‌آلات این صنعت را در پی داشته است. بدیهی است که توسعه ظرفیت‌های تولید ماشین‌آلات صنعت متالورژی و رشد آمار تولیدات این تجهیزات می‌تواند نقش مهمی در پیمودن مسیر توسعه این صنعت ایفا کند. همچنین، با توجه به حجم فلزات مصرف‌شده در توسعه ظرفیت‌ها و تولید ماشین‌آلات یادشده، می‌تواند تا حد زیادی موجب افزایش مصرف فلزات در کشور شود.
پیشرفتهای چشمگیر در زمینه فناوری هسته‌ای و کاربرد آن در حوزه‌های مختلف از جمله تامین انرژی، نگاه بسیاری از کشورهای دنیا را به این مقوله جلب کرده است، به طوری که در دهه‌های اخیر، بازار تجهیزات هسته‌ای از جمله راکتورها و سانتریفیوژها با رونق قابل توجهی همراه بوده است. از آن‌جا که تولید این تجهیزات دانش و تکنولوژی بالایی را می‌طلبد، برخی از کشورهای توسعه‌یافته نظیر چین، روسیه، کانادا، فرانسه و ایالات متحده آمریکا بازار این تجهیزات را در دست گرفته‌اند. توجه به نرخ فزاینده جمعیت و به دنبال آن چالش تامین انرژی و همچنین تاکید بر کاهش انتشار کربن در فعالیت‌های صنعتی، انگیزه قابل توجهی را در کشورهای مختلف جهان برای کاربرد دانش هسته‌ای ایجاد کرده است که طبق پیش‌بینی‌ها، موجب رشد بازار راکتورها و تجهیزات تولید انرژی هسته‌ای خواهد شد.
پمپ‌ها، موتورها و توربین‌ها از جمله تجهیزاتی هستند که در فرایندهای مختلف تولید اغلب صنایع همچون نفت، گاز و پتروشیمی و نیز صنایع غذایی و معدنی به کار گرفته می‌شوند. به همین دلیل، این محصولات سهم قابل‌توجهی از ارزش تجارت جهان را به خود اختصاص می‌دهند. می‌توان گفت که توسعه ظرفیت‌های صنعتی هر کشور بدون دسترسی و تامین پمپ‌ها، موتورها و توربین‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود. ایران نیز، به عنوان کشوری که در مسیر توسعه صنعتی حرکت می‌کند، با توجه به تحریم‌های پردامنه، یکی از رویکردهای خود را بر بومی‌سازی و تولید داخلی این تجهیزات قرار داده است تا بتواند ضمن تامین نیاز داخلی و بی‌نیازی از واردات، به سهم مناسبی از بازار کشورهای خارجی، خصوصا کشورهایی نظیر عراق و افغانستان، دست یابد.
امروز دیگر پیمودن مسیر توسعه صنعتی بدون دسترسی و تامین ماشین‌آلات و تجهیزاتِ مناسب میسر نیست. استفاده از ماشین‌آلات مناسب مزیت‌های پرشماری را از جنبه‌های مختلف نظیر بهره‌وری تولید و کاهش بهای تمام‌شده محصولات ایجاد می‌کند. فلزات بخش عمده وزن ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی را تشکیل می‌دهند. به همین دلیل، با رشد صادرات این محصولات، مقدار قابل‌توجهی از فلزات مختلف با حداکثر ارزش افزوده به کشورهای خارجی صادر می‌شود. یکی از چالش‌های اساسی امروز صنعت ماشین‌سازی کشور معضل تحریم‌ها و دسترسی نداشتن به تکنولوژی‌های روز است که موجب شده تا به‌تدریج از ارزش صادرات ماشین‌آلات صنعتی کشور کاسته شود.
رشد و توسعه چشمگیر صنایع غذایی و آشامیدنی در سال‌های گذشته، تقاضای شگرفی را برای ماشین‌آلات و تجهیزات مورد استفاده این صنایع ایجاد کرده است؛ به‌طوری که این امر به خودی خود، به محرکی برای رشد و توسعه صنعت ساخت و تولید ماشین‌آلات و تجهیزات صنایع غذایی و آشامیدنی تبدیل شده است. با این وجود، همچنان ایران در زمره کشورهای واردکننده این تجهیزات شناخته می‌شود و فاصله زیادی تا پوشش نیاز وارداتی کشور از محل تولیدات داخلی به چشم می‌خورد.
مواد غذایی دلچسب و متنوعی از انواع پیش‌غذاها تا دسرهای شیرین در بازار کشور وجود دارد. تولید تنقلات، شیرینی‌جات، غذاهای نیمه‌آماده و آماده و بسیاری از محصولاتی که روزانه مصرف می‌شوند نیازمند تجهیزات و ماشین‌آلاتی هستند که تنها بخشی از آن‌ها را، در ساده‌ترین و پرکاربردترین شکلشان، تولیدکنندگان داخلی تامین می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهد که سالانه بیش از ۹۰ میلیون دلار فلزات اساسی (فولاد، مس و آلومینیوم) برای ساخت ماشین‌آلات تولید مواد غذایی در ایران مصرف شده است. خودکفا نبودن کشور در ساخت تجهیزات صنعت غذا، به همراه ناتوانی در تولید بسیاری از این تجهیزات از منظر فنی، سبب شده است که صنعت ماشین‌آلات تولید مواد غذایی توسعه درخوری نداشته باشد.
هزینه‌های تامین برق بیشترین سهم از هزینه‌های بخش یوتیلیتی واحدهای پتروشیمی را دارند. از این رو، اتخاذ استراتژی مناسبی به منظور کاهش این هزینه‌ها در طول سال‌های آتی و همزمان با توسعه این صنعت دور از انتظار نخواهد بود. بر اساس برآوردها و میزان رشد مورد انتظار از صنعت پتروشیمی، به افزایش حداقل پانصدمگاواتی ظرفیت تولید برق نیاز خواهد بود و این میزان، تقاضای سه فلز اصلی یعنی فولاد، آلومینیوم و مس را از این بخش در مجموع بیش از ۳۰ درصد افزایش خواهد داد.
در عصر کنونی که بسیاری از کشورها با چالش عدم دسترسی به منابع اولیه کافی برای صنایع خوراکی و آشامیدنی خود مواجه هستند، مسئله افزایش بهره‌وری این صنایع از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. به همین دلیل، امروزه نخستین زیربنای اساسی توسعه صنایع غذایی و آشامیدنی در هر کشور دسترسی به تجهیزات و ماشین‌آلات مناسب مورد استفاده در این بخش است. در ایران نیز وجود پتانسیل‌های فراوان برای رشد صنایع غذایی و آشامیدنی زمینه مناسبی را برای توسعه صنایع تولیدی ماشین‌آلات این حوزه فراهم آورده است تا با افزایش ظرفیت تولیدات، هم نیاز داخل را برطرف کنند و هم با افزایش صادرات، نقش بزرگی در ارزآوری به کشور داشته باشند.
صنعت نوشیدنی در ایران، به رغم عملکرد تولیدی خوب، با چالش بزرگ تامین تکنولوژی دست و پنجه نرم می‌کند. صنعت ساخت ماشین‌آلات تهیه و تولید نوشیدنی‌ها فقط قادر به تامین بخشی از تقاضای ماشین‌آلات صنعت نوشیدنی کشور است و مابقی عملا از محل واردات تامین می‌شود. به علاوه، تحریم‌ها فشار مضاعفی بر تولیدکنندگان نوشیدنی کشور وارد آورده‌اند. صنعت ساخت ماشین‌آلات تهیه آشامیدنی‌ها نه‌تنها اندازه‌ای نسبتا کوچک دارد، بلکه سالانه فقط به میزان ۲/۶ میلیارد تومان (به ارزش تومان سال ۱۳۹۰) تولید می‌کند. از سوی دیگر، سهم تقاضای فلزات این صنعت نیز رقم چندان بزرگی نیست؛ مصرف سالانه ۹/۳ میلیون دلار فولاد، مس و آلومینیوم میانگین تقاضای این صنعت طی بیش از یک دهه اخیر بوده است. در مجموع، این صنعت، علاوه بر اندازه کوچک و تولید ماشین‌آلات با ارزش افزوده پایین، مزیت رقابتی با تامین‌کنندگان خارجی تکنولوژی ندارد و علاوه بر طول عمر پایین‌تر، بهای تمام‌شده تولید نوشیدنی را نیز افزایش می‌دهد.
موتورها و توربین‌ها از مهم‌ترین ماشین‌آلات مورد استفاده در صنایع مختلف هستند که طراحی، ساخت و بهره‌برداری از آن‌ها پیچیدگی‌های خاصی دارد و تکنولوژی پیشرفتهای را می‌طلبد. صنعت پتروشیمی یکی از صنایعی است که در فرایند تولید آن به میزان زیادی از توربین‌ها و ماشین‌آلات گوناگون با ابعاد و شکل‌های مختلف استفاده می‌شود. به همین دلیل، توسعه صنعت ساخت این تجهیزات، در کنار تامین نیاز صنایع داخلی و کاهش وابستگی به واردات، می‌تواند زمینه مناسبی را برای رشد صادرات و ارزآوری به کشور، خصوصا در شرایط کنونی تحریم، فراهم سازد. در سال‌های اخیر برنامه‌ریزی مناسبی برای توسعه واحدهای تولیدکننده توربین‌ها و موتورها انجام شده است و برخی از این صنایع توانسته‌اند خود را در زمره صنایع توسعه‌یافته جهان قرار دهند.
