مشاهده بیشتر
صنایع نظامی که در ابعاد جهانی با عنوان «تجارت اسلحه» نیز شناخته میشود، به واسطه اهمیت آن صنعتی جهانی است که به تولید و فروش انواع سلاح، تجهیزات و فناوریهای نظامی میپردازد. بیشتر شرکتهایی که در این صنعت حضور دارند، دولتی هستند یا به طور نزدیک با دولتها به عنوان شرکای تجاری استراتژیک و کلید عملیات بزرگ نظامی همکاری میکنند. در سراسر جهان صنایع نظامی، به سبب رواج داشتن جریان عظیم پیشرفتهای فناوری و اجرا و مدیریت قراردادهای بزرگ و طولانی مدت دفاعی، بخشی پیچیده و چالش برانگیز به حساب میآیند.
ایران در طول سالهای اخیر با توجه به اهمیت ارتقای توان نظامی در جهان امروز به خصوص در منطقه خاورمیانه، تولید تجهیزات نظامیای که در عرصههای عملیاتی از کارایی بالایی برخوردار باشد را در دستور کار خود قرار داده است. تولید تسلیحات نظامی کارا مستلزم آن است که در ساخت آنها از مواد اولیهای استفاده شود تا ضمن کاهش هزینههای تولید، از قدرت مانور، استحکام و دوام بالایی در طول عملیاتهای نظامی برخوردار باشد. فولادها و آلیاژهای پایهآلومینیوم از جمله مهمترین مواد فلزیای هستند که در صنعت دفاعی کشور مورد استفاده قرار میگیرند. مس نیز دیگر فلزی است که با توجه به رشد تولید تجهیزات نظامی الکترونیکی به صورت گسترده در صنعت دفاعی کشور مورد استفاده قرار میگیرد.
صنعت دفاعی در جهان امروز به دلیل نقشی که در تامین امنیت نظامی و زمینهسازی پیشرفتهای تکنولوژیکی و اقتصادی دارد، مورد توجه بسیاری از کشورها در سراسر دنیا قرار گرفته است. به همین دلیل امروزه دولتها سرمایهگذاریهای کلانی را در این صنعت با اهداف نظامی و غیرنظامی انجام میدهند. ایران نیز از یک سو به دلیل قرار داشتن در منطقه حساس خاورمیانه و لزوم ارتقای توان دفاعی، و از سویی دیگر با هدف سرعت بخشیدن به جریان علمی کشور، در طول چهار دهه گذشته به صورت جدی اقدام به سرمایهگذاری در این صنعت کرده است، هرچند که میزان سرمایهگذاریهای صورتگرفته در بخشهای دفاعی و امنیتی کشور در طول این چهار دهه همانند سایر بخشهای اقتصادی کشور تحت تاثیر شرایط اقتصادی و روابط بینالمللی کشور با افتوخیزهایی همراه بوده است.
امروزه با توجه به این که کشورها با انواع تهدیدات داخلی و خارجی مواجه هستند، برخورداری از توان نظامی مناسب و مطلوب یک ضرورت محسوب میشود. تا پیش از چند دهه گذشته، تسلیحات نظامی ایران عمدتا وارداتی بود و به همین دلیل کشور دستاورد تکنیکی خاصی در حوزه صنایع نظامی نداشت. این در حالی است که پس از انقلاب و به دنبال آن تحریمها، وقوع جنگ تحمیلی و تهدیدهای پی در پی نظامی شکلگیری گفتمان «خودکفایی» و جریان نخبهگرایی فضای صنعت نظامی کشور را در طول چهار دهه به کلی متحول ساخت، به طوری که اگر در سالهای پیش از انقلاب بخش عمدهای از نیازهای نظامی کشور از طریق واردات برطرف میشد، امروزه نهتنها واردات تسلیحات نظامی ایران به حداقل ممکن رسیده بلکه ایران قادر به صدور تسلیحات خود است.
بازار محصولات و لوازم ورزشی یکی بازارهای در حال رشد جهان محسوب میشود که در سالهای اخیر و با توجه به تعداد تولیدکنندگان و تنوعهای نوآورانه ایجاد شده در محصولات آن، شرایط رقابتی خاصی را به خود گرفته است. بازار این محصولات در ایران نیز در سالهای اخیر تحولات شگرفی را تجربه کرده است. کاهش حدودا ۵۰ درصدی آمار واردات، رشد ۴ برابری صادرات و افزایش بیش از ۱۰۰ درصدی عملکرد تولید لوازم و تجهیزات ورزشی تنها بخشی از تحولات بازار این محصولات محسوب میشود. فعالان این حوزه تحولات بازار لوازم و تجهیزات ورزشی را بیشتر متاثر از دو عامل کاهش عمومی قدرت خرید مردم و افزایش سرمایهگذاریها در ایجاد و توسعه ظرفیت صنایع یاد شده میدانند که موجب شده است تا در بازار کشور تولیدات داخلی جایگزین محصولات خارجی شوند.
روند رو به رشد حرکت اقتصاد کشورها به سمت فناوریهای نوین، موضوعی است که در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری مشاهده میشود. صنعت هوافضا از جمله صنایعی است که توسعه آن برای آسانتر ساختن زندگی بشر و همچنین پیشرفت دانش و تکنولوژی روز، امری ضروری است. علاوه بر آن با توجه به نقش پر رنگ و حیاتی فلزات در صنعت هوافضا، توسعه این صنعت نقش بهسزایی در رونق بخشی به بازار فلزات کشور نیز خواهد داشت. اگرچه جای خالی توسعه بیشتر این حوزه در کشور همچنان ملموس است، اما با این حال گامهایی ارزشمند و رو به جلو در این مسیر و به خصوص در بخش فضایی برداشته شده است. بیتردید تداوم این روند و سرعت بخشیدن به این اقدامات میتواند جایگاه صنعت هوافضای کشور را در جهان، بیش از پیش ارتقا دهد و موجب رشد مصرف فلزات در کشور شود.
موادی که در بخشهای ساختاری هواپیماها، هلیکوپترها و فضاپیماها استفاده میشود باید از ویژگیهایی همچون سبک بودن، استحکام بالا، مقاومت در برابر خوردگی و همچنین در حرارت بالا نیز برخوردار باشند. علیرغم پیشرفتهای حاصل شده در حوزه علم مواد، تعداد اندکی از آنها خواص مورد نیاز صنعت هوافضا را دارا هستند و در ساخت تجهیزات مختلف این صنعت به کار گرفته میشوند. تیتانیوم، سوپر آلیاژها، منیزیم و مس از جمله فلزاتی هستند که به دلیل خواص منحصر به فردی همچون مقاومت در برابر خوردگی و حرارت بالا، سبک بودن و رسانایی الکتریکی مناسب در بخشهای مختلف ساختاری و غیر ساختاری هواپیماها، هلیکوپترها و فضاپیماها مورد استفاده قرار میگیرند. پیشبینی میشود ارزش مصرف فلزات تیتانیوم، سوپر آلیاژها و منیزیم تا سال ۲۰۳۰ به دلیل روند افزایشی تولید هواپیماها و سرمایهگذاریهای جهانی در حوزه فضایی افزایش چشمگیری پیدا کند.
صنعت هوافضا، از دیرباز به استفاده از فلزات مختلف متکی بوده است. از آنجایی که در این صنعت وزن پایین وسیله، یکی از فاکتورهای اصلی برای پرواز سریع و ایمن به شمار میآید، آلومینیوم بیش از سایر فلزات مورد توجه قرار گرفته است. در ابتدای ساخت ماشینهای پرنده، این فلز کمتر مورد استفاده قرار میگرفت، اما به مرور بخشهای مختلف وسایل حملونقل هوایی از آلومینیوم ساخته شد. در پروژه پرتاب اولین ماهواره نیز آلومینیوم تنها فلز مقاوم به اصطکاک و تغییرات دمایی بود. امروزه آلیاژهای آلومینیوم برای ساخت هرگونه هواپیمای مسافربری، نظامی، شاتل، موشک، ماهواره و ... از مواد اولیه اصلی به شمار میآید. حتی به جرئت میتوان گفت ارتقای صنعت هوایی و پیشرفت کاوشهای فضایی بدون این فلز امکانپذیر نبود. با این حال، ورود برخی مواد مقاوم در ساخت و تولید هواپیماها، فضاپیماها و ... میتواند در سالهای آتی موجب رشد کمشتاب تقاضای آلومینیوم در صنعت هوافضا شود.
تاثیر استفاده از مواد اولیه مناسب در ساخت تجهیزات و قطعاتی که تضمینکننده سلامت و ایمنی در عملکرد صنایع هوافضا باشند، امری انکارناپذیر است. با توجه به سرعت پیشرفت تکنولوژی، مواد مورد استفاده در این صنعت در طول زمان دستخوش تحولات قابل توجهی شدهاند. اگرچه در گذشته، فولاد به عنوان حیاتیترین عنصر در صنعت هوافضای جهان شناخته میشد، امروزه در این صنعت از مواد دیگری همچون کامپوزیتها و آلومینیوم به طور گسترده استفاده میشود. با این حال با توجه به خواص فوقالعادهای که هر یک از انواع فولادها ارائه میکنند، از این فلز همچنان به عنوان گزینهای قابل اطمینان در شرایط پیچیده یاد میشود. از این رو، به نظر میرسد که بازار فولاد در صنعت هوافضا همچنان به حیات خود ادامه دهد و نتوان سایر مواد را به سادگی جایگزین فولاد کرد.
صنایع فضایی به عنوان یکی از صنایع هایتک و پیشرفته، قابلیتهای مهمی نظیر انجام مطالعات علمی و پژوهشی، گسترش ارتباطات و کسب اطلاعات از راه دور و در ابعاد جهانی برخوردار است و رشد آن از آن به عنوان نمادی از توسعهیافتگی کشورها یاد میشود. قدمت صنایع فضایی ایران به سالهای پیش از انقلاب باز میگردد، اما فعالیت در این حوزه، به سبب برخی تجربههای تلخ گذشته تا سالها راکد ماند. با توجه به اهمیت صنعت فضایی، بار دیگر پروژههای عملیاتی فضایی در کشور در سالهای اخیر از سر گرفته شد. شروع این پروژهها با موفقیتهای نسبی همراه بود و انتظار میرفت در دهههای بعد پیشرفتهای چشمگیرتری در صنعت فضایی کشور حاصل شود. با این حال، در چند سال گذشته بهرغم پرتابهای موفقیتآمیز ماهواره، ایران هیچ ماهواره مستقلی در مدار زمین ندارد و صنایع فضایی کشور از جایگاه واقعی خود فاصله گرفته است.
فعالیتهای فضایی از گذشته تا کنون، جذابیتها و دستاوردهای فراوانی برای بشر به همراه داشته است. این فعالیتها از ابتداییترین حالت خود یعنی پرتاب ماهواره آغاز شد، و تا فرستادن حیوانات آزمایشگاهی و نهایتا انسانها به فضا و بازگشت آنها به زمین ادامه یافته است. اگرچه در گذشته، بقای انسان در فضا برای زمانی اندک به دغدغهای برای دانشمندان تبدیل شده بود، امروز موضوع کوچ به سیارههای دیگر و آغاز یک زندگی جدید مطرح میشود. کشورهای متعددی در طول تاریخ در حوزه صنایع فضایی فعالیت داشتهاند. با این حال، کشورهای محدودی همچون ایالات متحده آمریکا، روسیه و چین را میتوان به عنوان بازیگران اصلی و پیشرو در این زمینه قلمداد کرد.
مزایای استفاده از تولیدات صنایع فضایی (ماهوارهها) از جمله فراهم کردن بسترهای ارتباطی پایدار و فراگیر در حوزههای مختلف همچون هواشناسی، حملونقل، منابع طبیعی و ارتباطات باعث شده است تا صنایع فضایی در سطح جهان مورد توجه قرار بگیرند. با آغاز عصر فضا و پیشرفتهای چشمگیر صنایع فضایی در سطح جهان، سایر صنایع و علوم مرتبط با صنایع فضایی به سرعت توسعه یافتند. خدمات ارائه شده توسط انواع ماهوارهها در حوزههای مخابراتی و ارتباطی و تاثیری که صنایع فضایی بر پیشرفت سایر صنایع و علوم مرتبط با این صنایع دارد باعث شد تا تعداد ماهوارهها و اشیا پرتاب شده به فضا از زمان آغاز عصر فضا تا کنون به صورت چشمگیری افزایش یابد.