مشاهده بیشتر
ایران ذخایر معدنی و فلزی متنوع، گسترده و عظیمی را در خود جای داده است که بهره‌برداری و تکمیل زنجیره‌های ارزش هریک از آن‌ها می‌تواند فرصت‌های بی‌شماری را در زمینه ایجاد ارزش افزوده و نقش‌آفرینی بخش معدن و صنایع معدنی و فلزی در اقتصاد کشور ایجاد کند. در حال حاضر مقوله اکتشافات، توسعه ذخایر معدنی و تامین مواد اولیه صنایع معدنی و فلزی، اصلی‌ترین چالش بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های کشور محسوب می‌شود. تصویر صندوقچه قدیمی دربسته نمادی از شرایط فعلی منابع معدنی کشور است که به رغم ارزش بسیار بالا، بهره‌برداری از ظرفیت‌های آن در شرایط فعلی میسّر نیست. منابعی که همچون زیرخاکی‌ِ کمیاب و ارزشمند در دل زمین قرار گرفته‌اند و دستیابی به آن‌ها نیازمند اقدامی جدی در راستای سرمایهگذاری و توسعه اکتشافات معدنی کشور است.
در دهه‌های اخیر همواره تولید و صادرات نفت خام و گاز طبیعی نقش اصلی را در درآمدهای ارزی و تولید ناخالص داخلی کشور داشته است، چنان‌که گویی نفت خام همچون خونی (سیاه رنگ) در رگ‌‌های اقتصاد ایران جریان دارد. مسئله‌ای که به عقیده برخی، عامل اساسی بسیاری از فرصت‌سوزی‌ها و عقب‌ماندگی‌ها در توسعه صنعتی کشور بوده است. صنعت نفت و گاز از بزرگترین مصرف‌کنندگان فلزات محسوب می‌شود و توسعه این صنعت از جنبه‌های مختلف نظیر احداث دکل‌ها و تاسیسات چاه‌ها، خطوط لوله، مخازن ذخیره‌سازی و پایانه‌های صادراتی موجب مصرف فلزات می‌شود. تصویر «فانوس» نمادی از جایگاه صنعت نفت و گاز در اقتصاد ایران است. صنعتی که به رغم مصرف و سوزاندن منابع ارزشمند و پایان‌پذیر انرژی، روشنایی و بازدهی کمی داشته و به نظر نمی‌رسد که بتواند تضمین‌کننده رشد اقتصادی کشور برای سال‌های پیشرو باشد.
طرح روی جلد، تصویر «ماشین دودی» به عنوان نمادی از صنایع ریلی کشور است. ماشین دودی نام نخستین قطار بین‌شهری ایران بود که تهران را به ری متصل می‌کرد. این قطار به دلیل انتشار بخار آب از دودکش آن، در بین عامه مردم به این نام شهرت یافت. می‌توان بهره‌برداری از این قطار در سال ۱۲۶۱ خورشیدی را سرآغاز ورود صنعت ریلی به کشور دانست. صنعتی که اگرچه امروز با چالش‌های بسیاری ازجمله تحریم‌ها، عدم دسترسی به تکنولوژی‌های روز و توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌ها دست به گریبان است اما توانسته است در سال‌های اخیر بدون توقف در مسیر تامین نیاز داخلی کشور حرکت کند. مسیری که در دورنمای آن توسعه حمل و نقل ریلی، به عنوان زیرساخت اساسی توسعه صنعتی کشور دیده می‌شود.
فرآورده‌های نفت و گاز محصولاتی ارزشمند و استراتژیک در جهان محسوب می‌شوند و تولید و فروش آن‌ها به جای صادرات نفت و گاز خام، ظرفیت‌های بسیاری را برای رشد اقتصاد کشور ایجاد می‌کند. علی‌رغم وجود این پتانسیل‌ها، کماکان بخش بزرگی از اقتصاد کشور را صادرات نفت خام تشکیل می‌دهد که چرایی این مسئله را می‌توان در توسعه‌نیافتگی ظرفیت‌های پالایشگاهی کشور جستجو کرد. مسئله‌ای که عدم سرمایهگذاری کافی در توسعه پالایشگاه‌ها در سایه سیاست‌های و برنامه‌های کوتاه‌مدت و مقطعی دولتی، آینده آن را با تردیدهای بسیاری مواجه ساخته است. پیت نفت نمادی از شرایط کنونی این صنعت است که مطابق با پتانسیل‌های موجود توسعه نیافته و به جایگاه مناسب خود در اقتصاد کشور نرسیده است.
صنایع ساختمانی تولیدکننده کالاها و تجهیزاتی هستند که در ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. در سال‌های اخیر روند روبه‌رشد صنایع ساختمانی سبب شده است تا تولیدات این صنایع جایگزین تجهیزات و محصولات وارداتی شوند؛ با این حال هر زمان که بخش ساخت‌وساز رونق گرفته است، صنایع ساختمانی نیز شکوفایی و پیشرفت قابل‌توجهی را تجربه‌کرده‌اند. کلون (کوبه در) نمادی از محصولات صنایع ساختمانی است. صنعتی که با رشد ساخت‌وساز رونق یافته و با افت این بخش دچار رکود شده است و به‌سان یک چرخ‌وفلک شرایطی پرنوسان و نامتعادل را تجربه می‌کند.
صنایع شیمیایی به‌سبب تامین مواد اولیه و واسطه مورد استفاده در صنایع دیگر، از جمله بخش‌های تعیین‌کننده و زیرساختی کشور محسوب می‌شود و توسعه آن از جنبه‌های مختلف نظیر احداث واحدهای و بسته‌بندی محصولات، مصرف میزان قابل توجهی از فلزات را می‌طلبد. با وجود اینکه روند افزایش ظرفیت‌ها و تولید از سرعت مناسبی برخوردار بوده است اما وابستگی بیش از ۷۰ درصد تامین ماشین‌آلات این صنعت به خارج از کشور، پاشنه آشیل توسعه بازار فلزات مصرفی در این حوزه است؛ کوزه ترک‌خورده نمادی از شرایط کنونی صنایع شیمیایی است که علی‌رغم برخورداری از ساختار و ظرفیت‌های مطلوب با چالش‌هایی در ساخت داخل ماشین‌آلات و تجهیزات مواجه است که ترمیم آن به فوت کوزه‌گری نیاز دارد.
صنعت تولید مواد غذایی و آشامیدنی در سال‌های اخیر رشد کمی و کیفی بسیار خوبی داشته و در اقتصاد کشور نیز سهم قابل توجهی کسب کرده است. روند رو به رشد این صنعت، افزایش مصرف فلزات را در ایجاد صنایع و همچنین بسته‌بندی محصولات غذایی و آشامیدنی تولید شده به همراه داشته است. با این وجود بخش قابل‌توجهی از ماشین‌آلات مورد نیاز این صنعت از خارج از کشور تامین می‌شوند. تصویر کنسرو نمادی از شرایط کنونی این صنعت است که برخلاف پر بودن و عملکرد بسیار مناسب در زمینه تولید و صادرات محصولات غذایی و آشامیدنی، خالی از ماشین‌آلات و تجهیزات ساخت داخل است.
فعالیت و توسعه صنایع دریایی می‌تواند تقاضای گسترده‌ای برای فلزات مختلف ایجاد کند. ایران، با بهره بردن از موقعیت ممتاز جغرافیایی و خطوط گسترده ساحلی، از پتانسیل مناسبی برای توسعه صنایع دریایی برخوردار است، اما بررسی روند سال‌های اخیر این صنعت نشان می‌دهد که ایران نتوانسته است در حوزه دریا به شناگر قابلی تبدیل شود و بدون برنامه‌ریزی و جهت‌گیری مشخص، تنها در شرایط کنونی خود شناور مانده است. قطب‌نمای دریایی نوع خاصی از این تجهیز است که به جای شمال مغناطیسی، شمال حقیقی را نشان می‌دهد. تصویر قطب‌نمای دریایی در واقع تعبیری از لزوم سیاست‌گذاری و تبیین مسیر دقیق و درست (شمال حقیقی، نه شمال مغناطیسی) برای توسعه صنایع دریایی کشور است که تحقق این مهم رونق قابل ملاحظه‌ای را در بازار فلزات کشور ایجاد خواهد کرد.
صنعت پتروشیمی به سبب نیاز به حجم بزرگی از تاسیسات و تجهیزات، محرکی بزرگ برای فلزات بازار محسوب می‌شود. این صنعت، همواره یکی از بخش‌های اساسی برنامه‌های توسعه‌ای کشور بوده که این امر دورنمای روشنی را برای فلزات ایجاد می‌کند. حرکت سوزن روی شیار‌های صفحه گرامافون، باعث ایجاد لرزش در صفحه و تولید صدا می‌شود. اگر بین سوزن و صفحه فاصله‌ای وجود داشته باشد صرفا با چرخش صفحه، آهنگی نیز پخش نخواهد شد. فاصله بین سوزن و صفحه در عکس روی جلد، تعبیری از فاصله بین اهداف محقق شده صنعت پتروشیمی و اهداف تعیین شده در اسناد بالادستی است که باعث شده آهنگ دلنشین توسعه که تاثیر مستقیم بر بازار فلزات دارد، طنین‌انداز نشود.
حدود ۲۵۰ سال پیش، پس از اختراع ماشین بخار، بشر توانست به سرعت ماشین‌آلات صنعتی لازم برای تولید تجاری را توسعه و کمیت و کیفیت آن را افزایش دهد. طی دهه‌های گذشته، صنایع ماشین‌سازی و تولید تجهیزات صنعتی کشور توسعه یافته است، اما همچنان با کشورهای صنعتی فاصله زیادی دارد. برای تبدیل شدن به یکی از کشورهای پیشرو در این زمینه، راه درازی باید پیمود که همت آن فراهم است، اما موانع متعددی باعث شده تا این صنعت به رشد کافی برای تامین نیاز کشور نرسد. تصویر ماشین بخار روی جلد سمبلی از این صنعت است که بدون وجود بخار، یعنی قوانین حمایت‌کننده و مشوق‌های ویژه، ارتباطات جهانی برای انتقال تکنولوژی، صادرات و......، نمی‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد.
تا چندی پیش اصطلاح « جهانی‌سازی» غایت آرمانی بسیاری از اندیشمندان و سیاست‌گذاران محسوب می‌شد. توسعه فناوری و گسترش ارتباطات، این تفکر را به بشر القا می‌کرد که حرکت به سوی تبدیل جهان به دهکده‌ای منظم و پیوسته، زندگی و روابط انسان‌ها را متحول خواهد کرد. برهمین‌اساس به‌مرور وابستگی کشورها به یکدیگر برای تامین مایحتاج خود افزایش پیدا کرد. اما اکنون بحران کرونا این تفکر را به جامعه جهانی القا کرده است که نمی‌توان همیشه برای تامین کالاهای اساسی و غیراساسی نیازمند دیگران بود. به‌‌همین‌دلیل پیش‌بینی می‌شود از این‌پس روند معکوسی از جهانی‌سازی در کشورها شکل بگیرد و جوامع به سمت خودکفایی و توجه به داخل حرکت کنند. ساعت معکوس نمادی از برعکس‌شدن تمام روندهایی است که جهان تا پیش از بحران کنونی برای رسیدن به آن گام برمی‌داشت.
بررسی داده‌های تاریخی نشان می‌دهد انجام مطالعات آمایش سرزمین در کشور ما از قدمتی طولانی و قابل توجه برخوردار است، به‌گونه‌ای که پیشینه آن از بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته کنونی نیز بیشتر است. با این حال خروجی این مطالعات، خصوصا در چند سال اخیر، هیچ‌گاه نتوانسته است بر چالش‌های نظیر توسعه نامتعادل نواحی و عدم توزیع متناسب جمعیت در کشور غلبه کند که دلیل اصلی این مسئله عدم توجه مقتضی به اجرای مناسب و لحاظ کردن مطالعات آمایش سرزمین در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌های توسعه است. چنان‌که گویی این مطالعات پرقدمت در گوشه‌ای مغفول مانده و خاک می‌خورد.
