گزارش‌های اقتصاد

برقی‌سازی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی گذار انرژی در قرن بیست‌ویکم، نقشی حیاتی در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، افزایش بهره‌وری و تقویت امنیت انرژی ایفا می‌کند. تجربه بحران‌های نفتی و ضرورت دستیابی به اهداف کربن صفر، کشورها را به سمت جایگزینی سوخت‌های فسیلی با برق سوق داده است. با وجود این، مسیر برقی‌سازی با چالش‌هایی جدی همراه است. فشار بر شبکه‌های انتقال و توزیع، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان برای زیرساخت و تجهیزات، خطر «برقی‌سازی خاکستری» در صورت وابستگی به نیروگاه‌های فسیلی، محدودیت دسترسی به فناوری‌های نوین و مواد معدنی حیاتی و همچنین مقاومت اجتماعی و اقتصادی، از مهم‌ترین موانع بر سر راه این روند محسوب می‌شوند. با این حال، شتاب روند برقی‌سازی در اقتصادهای نوظهور نظیر چین، تایوان، کره جنوبی و ژاپن و همچنین کشورهای اروپایی و آمریکایی نشان می‌دهد که این گذار یک مسیر اجتناب‌ناپذیر است و موفقیت در آن ترکیبی از سیاست‌گذاری هوشمند، توسعه فناوری، سرمایه‌گذاری پایدار و مدیریت ژئوپلیتیکی منابع را می‌طلبد.

خاورمیانه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق ژئوپولیتیک و اقتصادی جهان، نقشی کلیدی در تجارت جهانی ایفا می‌کند. این منطقه با در اختیار داشتن بخش بزرگی از ذخایر نفت و گاز، سال‌ها محرک اصلی صادرات انرژی بوده است و همچنان بخش قابل‌توجهی از صادرات جهانی نفت و گاز را تامین می‌کند. کشورهایی مانند امارات متحده عربی نیز با ایفای نقش هاب تجاری، حجم بالایی از صادرات مجدد را به خود اختصاص داده‌اند. به هرحال با وجود چالش‌هایی مانند نوسانات انرژی و تنش‌های ژئوپولیتیک، روند تنوع‌بخشی اقتصادی، توسعه بخش‌های غیرنفتی و گسترش همکاری‌های منطقه‌ای چشم‌انداز مثبتی را برای ارتقای جایگاه تجاری خاورمیانه در سال‌های آینده ترسیم می‌کند.

تجارت جهانی محصولات زنجیره فولاد طی دو دهه اخیر دستخوش تغییرات اساسی شده و مرکز ثقل آن از اروپا و منطقه دریای سیاه به‌تدریج به سمت آسیا و خاورمیانه منتقل شده است. افزایش سهم ASEAN، خاورمیانه و APTA در صادرات شمش و حرکت این مناطق به‌سوی تولید محصولات نهایی با ارزش افزوده بالا نشان‌دهنده شکل‌گیری قطب‌های جدید فولادی است. در مقابل، سهم اروپا و BSEC به‌دلیل هزینه‌های بالا، مقررات سختگیرانه و ناپایداری‌های ژئوپلیتیکی کاهش یافته است. این تحولات بیانگر بازآرایی زنجیره ارزش فولاد و نقش فزاینده تجارت منطقه‌ای در تعیین مسیر آینده صنعت فولاد جهان است.

بخش کشاورزی ایران با وجود نقش اساسی در امنیت غذایی و اشتغال، سال‌هاست با چالش‌هایی همچون بهره‌وری پایین آب، الگوی نادرست کشت و ضعف در سیاست‌های حمایتی مواجه است. حدود ۹۰ درصد از منابع آب تجدیدپذیر کشور در این بخش به مصرف می‌رسد، در حالی‌که بهره‌وری آب در آن تنها حدود ۳۰ درصد برآورد می‌شود. فقدان الگوی کشت منطقه‌ای، تداوم یارانه‌های غیرهدفمند، کمبود صنایع تبدیلی، نوسان سیاست‌های صادراتی و نبود آموزش‌های ترویجی، موجب شده‌اند تا کشاورزان در بسیاری از مناطق خشک کشور محصولاتی آب‌بر مانند هندوانه و خربزه کشت کنند؛ محصولاتی که ارزش اقتصادی اندکی در برابر میزان آب مصرفی دارند. در نتیجه، تداوم این روند به تشدید ناترازی منابع، کاهش خودکفایی و اتلاف ثروت ملی منجر شده است. اصلاح الگوی کشت، بازتخصیص منابع و ارتقای بهره‌وری، راهی ضروری برای پایداری، رشد و بازگشت کشاورزی ایران به مسیر توسعه است.

بهره‌وری کشاورزی جهانی، به عنوان شاخصی کلیدی از توسعه اقتصادی و امنیت غذایی، تحت تأثیر مستقیم سرمایه‌گذاری‌های هدفمند و فناوری‌های نوین قرار دارد. استفاده بهینه از منابع زمین، آب و انرژی، در کنار مکانیزاسیون پیشرفته و زیرساخت‌های هوشمند، امکان افزایش تولید و کاهش ضایعات را فراهم می‌کند. هم‌زمان، توسعه تجهیزات و سیستم‌های پیشرفته کشاورزی، تقاضای جهانی برای فلزات مقاوم و سبک را به طور مستمر افزایش داده و پیوندی دو سویه میان صنایع فلزی و کشاورزی ایجاد کرده است. این تعامل موجب شکل‌گیری چرخه‌ای تقویت‌کننده رشد، ارتقای بهره‌وری، دوام زیرساخت‌ها و توسعه فناوری‌های پایدار در سطح جهانی شده است. تحلیل جریان سرمایه و منابع مواد اولیه در این بخش نشان می‌دهد که کشاورزی مدرن دیگر تنها به تولید غذا محدود نمی‌شود، بلکه به عاملی کلیدی در تحریک نوآوری، توسعه صنعتی و مدیریت هوشمند منابع طبیعی تبدیل شده است.

تجارت جهانی محصولات کشاورزی، از دیرباز عاملی اساسی در تامین امنیت غذایی و رشد اقتصادی کشورها بوده که در دهه‌های اخیر علاوه بر پشت سرگذاشتن تحولات جغرافیایی گسترده، به یکی از ابزارهای موثر در معادلات ژئوپلیتیکی جهان نیز تبدیل شده است. در واقع کشورهای صادرکننده غلات و محصولات اساسی، از این مزیت به‌عنوان اهرم فشار سیاسی و اقتصادی بهره می‌برند؛ نمونه بارز آن جنگ روسیه و اوکراین است که اختلال در صادرات منطقه دریای سیاه، موجب جهش شاخص جهانی قیمت غذا (FFPI) در سال ۲۰۲۲ شد. همچنین در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۱، افزایش قیمت جهانی مواد غذایی در نتیجه عواملی مانند خشکسالی در روسیه و گسترش تولید سوخت‌های زیستی از غلات، بحران‌هایی را در بازار جهانی غذا ایجاد کرد. این تحولات نشان می‌دهد کشاورزی و تجارت مواد غذایی، نه‌تنها محرک رفاه اقتصادی، بلکه یکی از مولفه‌های قدرت و رقابت ژئوپلیتیکی در قرن بیست‌ویکم نیز به‌شمار می‌رود.